Raqamli texnikaga kirish va avtomatika asoslari

1.6- rasm. Yarim o‘tkazgichli kristallda turli elementlarni joylashtirish misollari
Hozirgi kunda tranzistorlar asosida yaratilgan mantiqiy IS lar keng tarqalmoqda. Bunday tipdagi IS lardan K133, K155, K511 seriyalari hisoblash texnikalarini va diskret sanoat qurilmalarini avtomatik boshqarish tizimlarini yaratishda keng foydalaniladi.

1.7-rasm. Yarim o‘tkazgichli va gibridli IS lar strukturalari.
Yuqori darajadagi salbiy ta’sirlarga bardoshli mantiqiy IS 511 seriyasi sanoat avtomatikasi va dastgohlarni raqamli-dasturli boshqarish tizimlari, shuningdek boshqa TJ larni avtomatlashtirishda qo‘llaniladi. IS ning bardoshliligi ayniqsa vibratsiya, agressiv muhit, changlik bqori bo‘lgan qurilish sohasida, transport vositalarida, dastgoh va elektr uskunalarda muhim ahamiyatga ega.
IS lar bir nechta yo‘nalishda takomillashib bormoqda. Suulardan biri integratsiyalanish darajasi, ya’ni bir hajmda ko‘proq elementlarni joylashtirish, borgan sari oshib bormoqda. Hozirgi kunda bir korpusda milliondan ko‘proq mikroelementlar joylashtirilgan va murakkab mantiqiy qurilmalardan iborat mikroprotsessorlarda bo‘lgan KIS lar mavjud.
Integratsiya darajasini k =lgN formula orqali aniqlash mumkin. Bunda N - IS ga joylashtirilgan element va komponentlar soni.
IS larning shartli belgilanishi ularning qaysi sinf, guruh yoki seriyaga mansubligini aniqlashga yordam beradi.
IS larning shartli belgilari quyidagi elementlardan tashkil topgan:
Birinchi element- IS guruhini bildiruvchi raqam (1, 5, 7 — yarim o‘tkazgichli; 2, 4, 6, 8 — gibridli; 3 — plenkali, sopol (kera­mik) va boshq.). Keng iste’moldagi kurilmalarda harflar ham ishlatilishi mumkin.
Ikkinchi element - mikrosxema seriyasini bildiruvchi uchta raqam (000 dan 999 gacha).
Uchinchi element — IS vazifasidan kelib chiqib, uning ko‘rinishi va kichik guruhini anglatadi.
To‘rtinchi element — shu seriyadagi mikrosxemaning shartli raqami (nomeri).
Integral mikrosxemalar va mikroprotsessorlar – eng yangi raqamli hisoblash vositalari quriladigan zamonaviy elementlar bazasi hisoblanadi. Mikroprotsessorlarning har qanday ko‘rinishlarida kattaliklar bilan ishlash, dastur boshqaruvi asosida hisoblash ishlarini amalga oshirish uchun raqamli sxemalardan foydalaniladi. Boshqacha aytganda, mikroprotsessor bu kattaliklarni qayta ishlovchi qurilmadir.
Ma’lumotlar bilan ishlash mikroprotsessorlarning asosiy xususiyatlaridan biri bo‘lib, u arifmetik-mantiqiy amallarni bajarish va boshqa turli xildagi operatsiyalarni o‘z ichiga oladi.
Sistemani boshqarish mikroprotsessorlarning ikkinchi muhim xususiyati hisoblanadi. Boshqaruv sxemalaridan kodlangan kattaliklarning kodlarini ochish, ma’lumotlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan komandalar ketma-ketligi – Dasturni bajarish maqsadlarida foydalaniladi.
Mikroprotsessorlarning yana bir muhim xususiyati MP ga ulangan tashqi, oraliq qurilmalar bilan axborot almashinuvini ta’minlash orqali ifodalanadi. Mikroprotsessorlarning asosiy xarakteristikasi uning razryadlari soni bilan belgilanuvchi – quvvati hisoblanadi.