Raqamli signallarni hosil qilish tamoyillari. Asosiy raqamli kanal, standart raqamli oqimlar

0	1	2	3	4	5	6	7
SHag kvantovaniya
	Kod	000	001	010	011	100	101	110	111
0	0	32	64	128	256	512	1024	2048	0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1
1	2	34	68	136	272	544	1088	2176
2	4	36	72	144	288	576	1152	3204
3	6	38	76	152	304	608	1216	2432
4	8	40	80	160	320	640	1280	2560
5	10	42	84	168	336	672	1344	2688
6	12	44	88	176	352	704	1408	2816
7	14	46	92	184	368	736	1472	2944
8	16	48	96	192	384	768	1536	3072
9	18	50	100	200	400	800	1600	3200
10	20	52	104	208	416	832	1664	3328
11	22	54	108	216	432	864	1728	3456
12	24	56	112	224	448	896	1792	3584
13	26	58	116	232	464	928	1856	3712
14	28	60	120	240	480	960	1920	3840
15	30	62	124	248	496	992	1984	3968
16	32	64	128	256	512	1024	2048	4096

Bu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, segmentlar soni 8, har bir segmentda 16 kvantlash qadami, hammasi bo‘lib, 4096 qadam, kanal vaqt intervalida simvollar sonini 12 o‘rniga 8 olingan. Bunda kodlash quyidagicha bajariladi.

Impul-kodli modulyasiya asosida ko‘p kanalli uzatish tizimlari yaratilgan: IKM-24, IKM-30/32, IKM-120, IKM-480, IKM-1920, IKM-7680. Bu uzatish tizimlari keyingi bo‘limlarida yoritilgan.

Birlamchi raqamli kanalning signallar tuzilmasi

IKM – 30 impuls – kodli modulyasiyali uzatishning zamonaviy birlamchi tizimlariga kiradi va TSK – 24 vazifasidek mahalliy va hududiy aloqa tarmoqlarining kabellari juftlarini zichlashtirish uchun va telefon signallarini uzatish uchun mo‘ljallangan. IKM – 30 quyidagi parametrlar bilan xarakterlanadi:

1.	Uzatish tezligi, Kbit / s	2048
2.	Davr davomiyligi, mks	125
3.	Davrdagi kanalli vaqt intervalidagi soni	32
4.	Kanalli vaqt intervallaridagi simvollar soni	8
5.	TCH kanallar soni	30
6.	TCH kanal chastota diapozoni, Gs	300 – 3400
5.	O‘tadavr davomiyligi, ms	2
8.	O‘tadavrdagi davrlar soni	2
9.	Bitta TCH kanalidagi signal kanallar soni	2 – 4
10.	Diskretlash chastotasi, KGs	8
11.	Kvantlash qadami soni	256
12.	Kompressiya qonuni	A – 87,6
13.	O‘tadavrli sinxrosignal va signallash kanallarni joylashtirish
14.	Davrli sinxrosignal

IKM – 30 tizimining davr va o‘tadavr tuzilmasi 4.12 – rasmda ko‘rsatilgan.

4.12- rasm. IKM – 30 tizimi davr va utadavr vaqt tuzilmasi.

IKM – 30 tizim davrining vaqt tuzilmasi etarli darajada murakkab bo‘lgani uchun uni batafsilroq ko‘rib chiqamiz va uni IKM – 24 tizimi davrining vaqt tuzilishi bilan solishtiramiz. IKM – 24 tizimiga o‘xshash davr 125 mks kattalikka ega, biroq kanalli vaqt oraliqlari ko‘p bo‘lib, u 32 ta ga teng. Ulardan 30 tasi TCH kanallarni tashkil etishga ishlatiladi. Kanalli vaqt intervalida simvol soni ikkala tizimda bir xil, lekin agar IKM – 24 tizimida belgilardan bittasi signal kanallarini tashkil etishga ishlatilsa, IKM – 30 tizimda esa barcha simvollar nutq signalini kodlash uchun ishlatiladi. Faqat shu bilangina ikkala tizimning davrli vaqt qurilmasi o‘rtasidagi o‘xshashlik cheklanadi. IKM – 30 davrli vaqt tuzilmasining boshqa detallarini ko‘rib chiqamiz. Xalqaro nomenklaturaga muvofiq «So» deb belgilangan birinchi kanal vaqt intervali asosan davrli sinxrosignalni uzatish uchun ishlatiladi. Ko‘rinib turibdiki, (4.12 - rasm) davrli sinxrosignal faqatgina juft davrlar R0, R2, R4 … , R14 bo‘lishi mumkin.

R1, R3 va hokazo. bilan belgilangan tok davrlarda «So» vaqt intervalida maxsus kushimcha axborotni uzatish uchun mo‘ljallangan simvollar (harflar bilan belgilangan) va faqat V2 simvoldan bir qiymatiga ega bo‘ladi.
Keyingi kanalli vaqt intervallari 31 – 315 hamda S 17 – S 31 intervali TCH kanallarni tashkil etish uchun ishlatiladi. R₀ davrning S16 kanalli oralig‘i o‘tadavrli sinxrosignalni V1,V2,V3,V4 belgilar 0 qiymati bilan uzatish uchun ishlatiladi. O‘tadavr sinxronlashdan chiqish to‘g‘risidagi axborot uchun V6 simvol va bitta TCH kanal uchun qolgan 15 ta davrlarda 2 tadan 4 tagacha signal kanallarni tashkil etish uchun ishlatiladi. a,b,c,d harflar mos kanallarga biriktirilgan signalli kanallarning simvollarini ko‘rsatadi. R0 davrli va R1 dan R15 gacha qolgan 15 ta davrlar 2 ms davomiylikda davrni tashkil etadi.
Davr sinxronlash jarayonida vujudga kelayotgan sharoitlarga qarab quyidagi mezonlar ishlatiladi. IKM – 30 tizimi «davr sinxronizmidan» chiqish mezoni bu sinxrosignalga ega bo‘lgan uchta davrlar ketma – ketligidagi davr sinxrosignaldagi xatolarni topish hisoblanadi. Davrli sinxronlashni tiklash mezoni bo‘lib quyidagilardan so‘ng keladigan holat hisoblanadi:

• 
  davrli sinxrosignalni aniqlash (n - davrda);
  
• 
  navbatdagi davrda (n +1 davrda) davrli sinxrosignalnining mavjud emasligini tekshirish);
  
• 
  navbatdagi davrda ( n + 2 – davrda) davrli sinxrosignalni topish.
  

Ikki yoki uchta ketma – ket davrdagi davrli sinxrosignallar aniqlanganda sinxronlash sxemasi birinchi qabul qilingan sinxrosignaldan ikkita davr masofada davr sinxronlashni izlash jarayonini boshlaydi. Sinxronlash sxemasi sinxrosignalni aniqlagandan so‘ng uni ikkita davrdan keyin topa olmagan holda shunga o‘xshab ham ishlaydi.
YUqorida keltirilgan mezonlar, davrli sinxronizmni tiklashga olib keluvchi davrli sinxronizatsiya sxemasi ishining har xil variantlarini ta’riflab beruvchi grafni tushinish uchun bilish zarur. 4.13 – rasmda shu graf keltirilgan. Sinxronlashni izlashning eng qiziqarli hollariga quyidagilar kiradi:

1. 
   A,A (TD), A (JD)
   
2. 
   A,A (TD), A (JD)
   

Bulardan birinchisi tok davrda (TD) davrli sinxrosignalni aniqlanganligini bildiradi, ya’ni u joylashishi mumkin bo‘lmagan joyda, shuningdek, yana davr sinxrosignalini juft davrda (JD) topilishi yana davr sinxrosignalini juft (sinxrosignalni to‘g‘ri joylashishi).


4.13 - rasm. Davrli sinxronizatsiya sxemasining ishlash grafi.
A – davrli sinxrosignal
A – davrli sinxrosignalni yo‘qligi
JD juft davr
TD – tok davr
IKM – 30 apparaturasi uzatuvchi va qabul qiluvchi uskunadagi davrli sinxronlash sxemasidan tashqari o‘tadavrli sinxronlash sxemasi bilan ham ta’minlangan. Undan tashqari, bu apparatura ma’lumotlarni uzatish uskunasi bilan hamkorlikda ishlaydigan sxemaga ega bo‘lishi mumkin, bu IKM – 30 tizimi yordamida teleaxborot signallarini uzatish imkonini beradi. Kompandirlash va analogli signallarni raqamiga va raqamlilarni analoglilarga o‘zgartirish masalalarini echish bu tizimda TSK-24 tizimiga nisbatan o‘zgacharoq amalga oshirilgan. Jumladan, IKM-30 tizimida liniyaviy kodlovchi ishlatilgan, u har bir TCH kanalning diskretli 12 simvolli raqamli signalga o‘zgartiradi, shulardan birinchi simvol diskretning ishorasini aniqlaydi, qolgan 11 tasi esa maksimal kattalikdagi darajalar 2ⁿ=2048 bilan kvantlangan amplitudani aniqlaydi. Kodlangan signal raqamli kompressorga keladi, u 12 simvolli kodli konbinatsiyalarni 8 simvolikka o‘zgartiradi.
O‘xshash sxema bo‘yicha bajarilgan qabul qiluvchi qismdagi dekadalovchi teskari jarayonni amalga oshiradi, ya’ni 8 simvolli kodli kombinatsiyalarni 11 simvolliklarga o‘zgartiradi.
Nazorat savollari
1. Raqamli tarmoq nuqsonlari nimalardan iborat.
2. Modulyatsiya nima?
3. Modulyatsiya usullarining telekommunikatsiya vositalarida ishlatilishini tushuntiring.
4. Impuls-kodli modulyatsiya jarayonini tushuntiring.
5. Nochiziqli koder qurilmasining ishlash jarayonini tushuntiring