Raqamli qurilmalarni virtual oraliqda loyihalash

Raqamli qurilmalarning evolyutsiyasi 
Raqamli texnika haqida 
 
Ixtiyoriy analog signal dikret signallar bilan tasvirlanishi mumkindir. 
Raqamli qurilma diskret signallarga ishlov beradi ya’ni qayta ishlaydi. Raqamli 
qurilmalarda diskret signallar turli sanoq tizimlarida ifodalanadi.Raqamli 
qurilmalar ikkilik sanoq tizimida ishlashining matematik asosi bo’lib mantiq 
algebra yoki bul algebrasi tashkil etadi. Uni XIX asr o‘rtasida Irland matematigi 
Djon Bul ishlab chiqqan. Bul algebrasida ikki qiymatni qabul qiladigan 
o‘zgaruvchilar kodlanadi: rost hodisa va yolg‘on hodisa. Ikkilik sanoq tizimida 
mazkur tushunchalarga alfavitning ikkita soni mos qo‘yiladi: mantiqiy bir (rost 
hodisa) va mantiqiy nol (yolg‘on hodisa). Ikkilik alfavit faqat ikkita simvoldan 
iborat, shuning uchun nafaqat kiruvchi o‘zgaruvchilar, balki chiquvchi funksiya 
qiymatlari ham faqat ikkita qiymatni olishi mumkin. Ikkilik o‘zgaruvchi funksiya 
Bul funksiyasi yoki mantiqiy funksiya deb ataladi. 
Ixtiyoriy raqamli axborot jarayonlari va o‘zgartirishlari, qanday murakkab 
bo’lmasin, natijada oddiy mantiqiy o‘zgaruvchilar 1 va 0 ga olib kelinadi. Mantiqiy 
algebra funksiyalarini shakllantirish uchun mo’ljallangan qurilmalar mantiqiy 
qurilmalar deb nomlanadi. Ular ikki turg‘un holatga ega. Bir holatga mos holda 
mantiqiy bir qo‘yiladi. Ko‘p hollarda bu yuqori kuchlanish holati Boshqa holatga 
esa mos holda mantiqiy nol qo‘yiladi past kuchlanish holati. 
Raqamli qurilmalarni ishlash jarayoni avtomatlar nazariyasi yordamida 
ta’riflanadi. Raqamli avtomatlarni ta’riflash uchun ikki model ishlatiladi: abstrakt 

---

12 
va strukturali. Raqamli avtomat abstrakt modelda uchta alfavit va ikkita tavsifiy 
funksiya orqali taqdim etiladi (4 -rasm): 
Kiruvchi alfavit X={x
1
,x
2
,...,x
n
}, chiquvchi alfavit Y={y
1
,y
2
,...,y
m
} va ichki 
holatlar alfaviti U = { u
1
, u
2
, … , u
k
} c h e k l i d i r . O ’ t i s h l a r f u n k s i y a s i
F ( U , X ) < < k i r u v c h i s o ’ z - i c h k i h o l a t > > a l o q a s i n i t a s h k i l e t a d i
v a U d a X x U t o ’ p l a m i n i a k s e t t i r a d i .
Diskret avtomat modeli 
Chiqishlar funksiyasi ψ (U, X, Y) << chiquvchi so’z-ichki holat>> juftligini 
bog’laydi va Y da X x U to’plamini aks ettiradi. Shunday qilib, diskret avtomat 
kiruvchi va chiquvchi alfavit,ichki holat, o’tish va chiqish funksiyalarining 
𝐴 =
{𝑋, 𝑈, 𝑌, 𝐹, ψ}
to’plami bilan ta’riflanadi. Diskret (raqamli) avtomatlar diskret 
vaqtda ishlaydi va diskret axborotni qayta ishlashni amalga oshiradi. 
Strukturali model esa mantiqiy elementlardan diskret avtomatni chekli 
sxemasini qurish uchun mo’ljallangan. Raqamli tizimlarning strukturali sxemasini 
qurishda mantiqiy qurilmalarni texnik o’ziga xos tomonlarni hisobga olish 
maqsadida uchta model ishlatiladi:1) mantiqiy model; 2) vaqtinchalik to’xtatishli 
model; 3) elektr tavsiflar va parametrlarni hisobga oladigan model.