Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

 
5 
I SHO‘BA. AXBOROT TA’LIM MUHITINING SHAKLLANISHI: 
ISLOHOTLAR VA INNOVATSIYALAR 
 
БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ 
ШАКЛЛАНТИРИШДА ДАСТУРЛАШ ТИЛЛАРИНИНГ ЎРНИ 
 (рақамли манбалар ва уларни яратиш мисолида ) 
 
Akademik Р.Х. Джўраев 
УЗПФИТИ 
М.Ў.Ашуров, 
ТДПУ 
М.М.Ашурова 
Гулистон ДУ 2-босқич докторанти 
Ривожланган жамиятнинг асосий жиҳатларидан бири бу информацион 
технологиялардан фойдаланиш бўлиб бу жамиятнинг ҳар бир соҳасида 
қўлланилиши билан кўзга ташланиб туради. Сир эмаски ҳар қандай жамиятда 
таълим соҳаси жамиятни ривожлатҳнтирувчи асосий куч хисобланади.
Жаҳон тажрибаси умумий ўрта таълим мактабларидаги муаммолар ечими 
бўлажак ўқитувчиларни касбий тайёргарлигига бевосита боғлиқлигини 
кўрсатмоқда. Касбий тайёргарликнинг асосий бўғинларидан бири бу замонавий 
информацион технологиялар олами воситаларидан ўзининг мақсадлари йўлида 
унумли фойдаланиш масалалари хисобланади. Ўқитувчи ўзининг фани соҳасига, 
унинг мазмуни ва мундарижасига, қўйиладиган мақсадга ўқувчиларнинг 
қобилиятлари ва қизиқишларига тўғри келадиган информацион технологияларни 
танлаб билиши шартлиги жуда кўпчилик томонидан эътироф этилган. 
Информацион технологияларни яратиш ва фойдаланиш муаммоларини бартараф 
этиш масалалари ечими бўлажак ўқитувчиларни тайёрлаш босқичларида амалга 
оширилиши зарур. Талабаларга мутахассислик фани доирасидаги билимларни 
бериш билан бирга самарали ва ёрдамчи воситалардан фойдаланишга ўргатиш 
ҳали ҳам долзарб бўлиб қолмоқда. Информацион технологиялар тўғрисида жуда 
кўп фикрлар билдирилган. Масалан, айримлар бу технологияларни илмий 
йўналиш сифатида тан олишган бўлса, бир ҳолатларда ахборот манбаларини 
узатишнинг восита ва усуллари сифатида талқин қилишган.
Замонавий таълим тизимида янги тенологиялардан фойдаланиш биринчи 
навбатда ўқитувчининг касбий маҳоратига боғлиқ, ўқитувчи ва ўқувчилар 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
6 
ўзарининг турли фаолиятларида (масалан, ўқув ва мустақил шуғулланиш 
жараёнида) фойдаланиб боришади. Информацион таълим муҳитлари ўқув 
жараёнида замонавий технологияларнинг жуда кўп жиҳатларини амалга 
оширишга ёрдам беради. Буларга қатор мисоллар келтириш мумкин:
•
узатиладиган ўқув материаллари ўқувчи диққатини ўзига тортиши
•
кўргазмалилик даражаси ошади 
•
ахборот ҳажми бойитилади 
•
амалийлик кўзга ташланишига ёрдам беради 
•
ўрганилаётган материални ҳар томонлама қараб чиқиш таъминланади 
•
вақтдан самарали фойдаланиш таъминланади
Шунингдек, ўқув жараёнини интеллектуал бошқариш (индивидуал ва 
дифферециаллашган ҳолатда бошқариш), ўқувчининг шуғулланиш тезлиги ва 
материални ўзлаштириш кетма-кетлигини танлаш имконияти яратилиши, 
топшириқларни мураккаблик даражаси бўйича тақсимланиши йўлга қўйилади.
Юқорида келтирилган афзалликлар компьютерли технологиялардан 
фойдаланишда яққол кўзга ташланади ва бунда рақамли таълимий манбалар 
асосий ўринни эгаллайди. Рақамли таълимий манбаларга рақамли кўринишда 
тасвирланган расмлар, видеороликлар, статик ва динамик моделлар, виртуал 
объектлар, интерактив моделлаштиришлар,товушлар, матнли ҳужжатлар ва 
бошқаларни мисол сифатида келтириш мумкин. Демак, бўлажак касб эгасини 
айнан шундай манбаларни яратишга ва улардан фойдаланишга ўргатиш зарур. 
Талаба бунинг учун дастурий воситалар билан танишган бўлиши ва яратиладиган 
маҳсулотга қўйиладиган талаблар ва уларниг вазифалари билан танишган 
бўлиши шарт. Жуда кўп педагоглар бу талаблар қуйидагилардан иборат деб 
ҳисоблашмоқда: 
•
таълим вазирлигининг норматив ҳужжатлари ва ўқув дарслиги 
мундарижасига мувофиқ бўлиши; 
•
замонавий таълим шаклларига мослашган бўлиб, юқори даражадаги
интерактивлик ва мултимедиаликни таъминлаб бериши; 
•
юқори даражали дифференциалланиш ва индивидуаллаштиришни 
таъминлаб бериши; 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
7 
•
ҳаётий муаммолар ечимида қўлланилишига эътибор қаратилиши; 
•
мустақил ва кичик гуруҳларда фаолият кўрсатилишига ёрдам бериши; 
•
дарсликдаги мавзуга мос материални бойитиши; 
•
замонавий техник платформаларда муаммосиз намойиш этилиши; 
•
оралиқ натижалар сақланишини таъминлаши; 
•
контекстли ёрдам бера олиши; 
•
қулай интерфейсга эга бўлиши; 
Рақамли манбаларнинг айрим вазифалари: 
•
Рақамли объектлардан ташкил топган манба дарснинг бирор босқичида 
фойдаланиб натижа бериши; 
•
Ўқувчининг фанга доир билимларини бойитишга мўлжалланган 
қўшимча материллар билан таништириши; 
•
Ёзма, ижодий ва мустақил ишлари вариантларини тақдим эта олиши; 
•
Зарур ҳолларда ўзаро мулоқотни таъминлаб бериши; 
•
Тестлар ёрдамида талаба билимини баҳолай олиши; 
•
Энциклопедик характердаги қўшимча маълумотлар билан бойитилган 
бўлиши; 
•
Виртуал муҳитда ўқувчининг ижодий потенциалини ривожлантириши 
ва б. 
Умуман олганда талабалар машғулотлар давомида рақамли манбалар 
яратишнинг элементларини ўрганиб боришлари мақсадга мувофиқ. Масалан, 
дастурлаш тилларини ўрганиш жараёнида ҳар бир мавзунининг асосий 
тушунчаларини қўлланилишига доир тасаввурлар билан таништиришлари шарт. 
Бунга бир неча мисоллар келтирамиз (Python дастурлаш тилида тўпламлар 
мавзуси).
Т/
р 
Кичик хажмдаги дастур 
Олинадиган натижа 
1 
i=65 
while i<70: 
print (i," ", chr(i)) 
i=i+1 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
8 
2 
A={1,2,3,4,5,7} 
B={5,6,7,8,6,7} 
print ("A=", A) 
print ("B=", B) 
print ("A", chr(85),"B=",A.union(B 
3 
A={1,2,3,55,7,8,6} 
B={5,6,7,8,6,7} 
print ("A=", A) 
print ("B=", B) 
print ("A", 
chr(4240),"B=",A.intersection(
B)) 
4 
A={1,2,3,4,5,7} 
B={5,6,7,8,6,7} 
print ("A=", A) 
print ("B=", B) 
A.update (B) // A|=B 
print ("A=", A)
5 
A={1,2,3,4,5,7} 
i=4 
if i in A: 
print (4,chr(1028),"A") 
6 
A={1,2,3,4,5} 
B={125,6,7,348,6,7,1,2,3,4,5} 
print ("A=", A) 
print ("B=", B) 
if (A<=B): print 
("A",chr(8838),"B") 
Кейинги босқичларда дастурлаш тилининг график имкониятларини ўрганиш 
жараёнида янада қизиқарли ҳолатларни яратишга эришиш мумкин. Бунга мисол 
сифатида умумий ўрта таълим мактабларида “Тўпламлар” (математика фани, 10 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
9 
синф) мавзуси ўқитилишида фойдаланиши мумкин бўлган дастурнинг бир 
қисмини келтириб ўтамиз. 
from tkinter import * 
root = Tk() 
f=open('C:\\Users\\HOME\\Desktop\\aa.txt','r') 
count=0 
ss=370 
c = Canvas(root, width=1200, height=600, bg='yellow') 
c.pack() 
c.create_oval(20, 120, 450, 230,fill='grey70', width=5) 
c.create_oval(620, 120, 1050, 230,fill='green', width=5) 
A={1,2,3,55,7,8,6} 
B={5,6,7,8,6,7} 
c.create_text(40, 80, text="A=",justify=CENTER, font="Times 20") 
c.create_text(160, 80, text=A,justify=CENTER, font="Times 22") 
c.create_text(740, 80, text="B=",justify=CENTER,font="Times 22") 
c.create_text(820, 80, text=B,justify=CENTER, font="Times 22") 
c.create_text(400, 370, text="A"+chr(85)+"B=",justify=CENTER, font="Times 
22") 
c.create_text(570, 370, text=A.union(B),justify=CENTER, font="Times 22") 
c.create_oval(20, 420, 450, 530,fill='grey70', width=5) 
c.create_oval(280, 420, 710, 530,fill='green', width=5) 
c.create_oval(750, 420, 1180, 530,fill='blue', width=5) 
s=f.readline() 
c.create_text(940, ss, text=s,justify=CENTER, font="Times 16",fill='red') 
while s!='': 
s=f.readline() 
count=count+1 
ss=ss+20 
c.create_text(940, ss, text=s,justify=CENTER, font="Times 14",fill='red') 
f.close() 
Хулоса сифатида шуни қайд этамиз: талабалар билан машғулотларда 
анъанавий масалаларни ечиш билан бирга уларни бўлажак касбий 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
10 
фаолиятларида зарур бўладиган шахсий дастурий маҳсулотларни яратишга 
доир билим ва кўникмаларини шакллантириш давр талабидир.