Raqamli pedagogika: holati
va rivojlanish istiqbollari
319
Kelgusida, dasturlash jarayonini o‘rganishning uslubiy sxemasini batafsil ko‘rib
o‘tamiz, bu 2 rasmda katta ko‘rgazma shaklida tasvirlangan.
Rasm 2
−
Dasturlash jarayonini egallashning uslubiy algoritmi
Bugungi kunda DTni ikki guruhda taqdim qilinganini ta’kidlash kerak: I guruh–
mashinaga-yo‘naltirilgan (Avtokodы, Assemblerы); II guruh – Yuqori darajali
dasturlash tili (kelgusida
−
YuDDT). Qanday DT qo‘llanilsa ham,
aniq bir masalani
yechish algoritmini buyruqlar yig‘indisi, ishlatish va tatbiqi o‘quvchilarga shahsiy
kompyuterda(kelgusida ShK) namoyish qilish sifatida qarash mumkin. YuDDTni farqli
xususiyati bitta buyruq bajarilishi davomida protsessor bilan birato‘la kompleks
Dasturlash
Funksional (Lisp).
Mantiqiy (Prolog)
Ob’ektga yo‘naltirilgan
dasturlash (Smoltok, C++, 6
Delfi).
Protsedurali dasturlash (Paskal, Beysik, Fortran, C, Assemblerы).
Kiritish, tahrirlash va
saqlashni tashkil qilish
Dasturiy modullar translyatsiya
va komponovkasini
tashkil
qilish
Dastur otladkasi va
bajarilishini tashkil
qilish
Dasturlash tillari
Til elementlari
Ular ustida
amallarni tashkil
qilish
Qiymatlarni tashkil
qilish
Alfavit, leksemlar,
sintaksis,
rasmiylashtirish
Qiymatlarni
kiritish/chiqarishfa
yllar bilan ishlash
Qiymatlarn
i qayta
ishlash
Qiymatlar tipi va
strukturasi
Qism dasturlarni tashkil qilish
va ishlatish
Operatorlar:
o‘zlashtirish, sikllar
tarmoqlanishi, o‘tish
Amallar va ifodalar
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
320
amallar amalga oshiriladi, bu buyruqlar
−
«operator» deb nomlanib, ular ichidan eng
muhimi
o‘zlashtirish operatoridir.
YuDDTdagi taqdim qilingan algoritmik struktura(tarmoqlanish, siklik)larda,
aytilgan operator algoritmik tilda foydalanadigan buyruq qanday bo‘lsa o‘shanday
yozilishini ta’kidlash kerak. Strukturali til deganda strukturali operatorlari bo‘lgan DT
tushuniladi(masalan, Paskal va C). Kattaliklar va DT bilan ishlash algoritmlarini ishlab
chiqish davomida, bog‘lovchi usullarni tanlashda odatda ikkita variant qo‘llaniladi:
I variant
blok-sxema va algoritmik tillarda qo‘llaniladigan turli algoritmlarni ikir
chikirigacha ifodalash maqsadida ko‘rib chiqishni nazarda tutadi. Bundan so‘ng DT
qoidasi va algoritmlarni ushbu til vositasida dasturga o‘girishni amalga oshirish usullari
aniqlanadi.;
II variant
bir vaqtda algoritmlash va DTni egallashni nazarda tutadi.
Quyidagiga alohida etibor berish kerak, ya’ni, o‘quvchilarni
algoritmlash va
dasturlash jarayonini egallashi o‘zlashtirgan nazariy materialni bevosita amaliyotga
qo‘llash davomida amaliy faolliyatdan tashqarida amalga oshirilsa, bu o‘quv jarayoni
va o‘qitishning keyinga aniq maqsadlari uchun samarasizdir. Aytilganlar o‘quvchilarni
o‘qish jarayonini amaliy mashg‘ulotlar bilan birgalikda olib borish zarurligini
ko‘rsatadi, shunda ishlab chiqilgan algoritmlarni tajribadan o‘tishi
amalga oshirilgan
bo‘ladi. Bunday amaliy mashg‘ulotlarni amalga oshirish uchun, o‘quvchilar oldindan
DTni bilishi, ya’ni, dasturlash tizimida amalga oshiriladigan eng optimal ishlash
usullarini avtomatizmga yetkazishi kerak
Bizning nuqtai nazarda dasturlashning alifbosini egallashda,
tipik misollardan
foydalanib, ketma-ketlik prinsipiga rioya qilib, qo‘llanilayotgan algoritmlar
strukturasini sistematik ravishda qiyinlashtirib borishni amalga oshirish kerak. Amaliy
ta’limda qo‘llaniladigan barcha masalalarni algoritmik strukturani ajratilgan belgilari
bo‘yicha sinflashtirish mumkin (q. rasm 3).
Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
321
Rasm 3
−
Tipik masalalarni algoritmik strukturalar belgilari bo‘yicha
sinflashtirish:
Ta’lim ketma-ketligiga muhim e’tibor ajratish zarur, bizning nazarimizda bu juda
muhim. Takrorlanish buyrug‘ini o‘qitish davomida birinchi bosqichga siklni oraliq
shart bilan kiritishni qo‘yish kerak, chunki, bunday ketma-ketlik, o‘quvchilarga
bajarish rejalashtirilgan, umumiy siklga kiritilgan buyruqni avval o‘ylash, so‘ngra uni
takrorlash shartini shakllantirish imkonini beradi. Bunday holda, agar avval shart oldi
sikli
kiritilsa, u holda o‘quvchi aytilgan amalni bir vaqtda bajarishi zarur bo‘ladi, bu
ta’lim jarayoni samaradorligi darajasida negativ aks etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
