Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

KOMPETENTILIGINI RIVOJLANTIRISH MASALASI
Xaytullayeva Nafisa Saxobiddinovna
TDPU “Informatika” kafedrasi, dotsent.v.b., PhD 
Sadoqat Normurodova Xoliqulovna 
TDPU, “Ta’limda axborot texnologiyalari” mutaxassisligi magistri 
Informatika ta’limi samaradorligini oshirish o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish 
hamda o‘tkazishda pedagogik va taqamli texnologiyalaridan keng foydalanish, o‘qitish 
mazmuniga mos dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, ularni o‘quv jarayoniga joriy etish 
asosiy vazifalardan hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e’tiborga olib 
dasturlash tillariga oid mavzularda kompyuter o‘yinlarini yaratish orqali ta’lim 
oluvchilarning dasturlash ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan samarali metodika 
va unga mos uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish zarur. 
O‘yinlardan foydalanishning asosini ta’lim oluvchilarning faollashtiruvchi va 
jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O‘yin olimlar tadqiqotlariga ko‘ra mehnat va 
o‘qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi. Psixologlarning 
ta’kidlashlaricha, o‘yinli faoliyatning psixologik mexanizmlari shaxsning o‘zini 
namoyon qilish, hayotda o‘z o‘rnini barqaror qilish, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘z 
imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi. 
O‘yinlar turli maqsadlarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ular didaktik, tarbiyaviy, 
faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda qo‘llanadi. O‘yinning 
didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatida bilim, malaka va 
ko‘nikmalarni qo‘llash, umumta’lim malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, mehnat 
ko‘nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan bo‘ladi. O‘yinning tarbiyaviy 
maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan yondashuvlar, nuqtai nazarlar, 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
294 
ma’naviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, 
jamoaga kirishib keta olishni, kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo‘ladi. 
So‘nggi yillarda jamiyat va ishlab chiqarish faoliyatining barcha sohalarini jadal 
raqamlashtirish sodir bo‘lmoqdi. Informatika va axborot texnologiyalari fani axboriy 
jarayonlarni amalga oshirish usul va vositalari hamda raqamli texnologiyalarni hayotga 
qo‘llash kabi tushunchalarni o‘rganuvchi fundamental sohalardan biriga aylanib 
bormoqda. Hammamizga ma’lumki, maktab bitiruvchilari kelgusi faoliyatida 
zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun yetarli bilim va 
ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari bugungi kun talabi.
Informatika va axborot texnologiyalari fani bitiruvchilarning faqat tayyor 
ma'lumot va texnologiyalarning foydalanuvchi sifatida emas, balki hayitda duch kelishi 
mumkin bo‘lgan muammolarni hal qilishda dasturlashga oid ko‘nikmalaridan ham 
keng foydalana oladigan qilib tarbiyalashdan iborat. 
Shuni ta'kidlash kerakki, maktab o‘quv dasturida Informatika va axborot 
texnologiyalari fani mazmunida dasturlashni o‘rganishga alohida e’tibor qaratilgan. 
Jumladan, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat 
inspeksiyasi Ilmiy-metodik Kengashining 2021-yil 29-oktabrdagi yig‘ilish(3-son 
bayonnomasi) qarori bilan tasdiqlangan va nashrga tavsiya etilgan Informatika fani 
bo‘yicha “Maktabgacha, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, professional va oliy taʼlim 
tizimlarida o‘quv dasturlarining uzviyligini taʼminlash konsepsiya”da ta’lim 
oluvchilarda dasturlashga oid ko‘plab mavzular kiritilganligini ko‘rish mumkin. 
Maktabda Informatika fanini o‘qitishning eng muhim maqsadlaridan yana biri 
so‘nggi yillarda paydo bo‘lgan mutlaqo yangi, ya’ni kompyuterdan mustaqil ravishda 
samarasiz foydalanishni qisqartirish, o‘quvchilar e'tiborini ta'lim va tarbiya bilan 
bog'liq bo‘lmagan vazifalardan (soatlar soati) kompyuter o‘yinlari, chatlar, ijtimoiy 
tarmoqlar va boshqalar), kompyuterlar, mobil hisoblash qurilmalari, axborot va 
telekommunikatsiya texnologiyalaridan unumli va samarali foydalanish bo‘yicha ta'lim 
vazifasini hal qilish sanaladi. 
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, maktab o‘quvchilari o‘quv jarayonida rivojlanishi 
mumkin bo‘lgan dinamik kompyuter o‘yinlari (harakat, vaqt o‘tishi bilan ob'yektlar va 
ularning xususiyatlarining o‘zgarishi bilan boyitilgan o‘yinlar) mavjud. Dasturlash 
nuqtai nazaridan qiyin bo‘lmagan dinamik o‘yinlarning rivojlanishi o‘quv 
motivatsiyasini oshirish, kognitiv qiyinchiliklarni bartaraf etish va maktab 
o‘quvchilarining intellektual rivojlanishiga katta hissa qo‘shishi mumkin. 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
295 
Maktab o‘quvchilarini o‘qitishda kompyuter o‘yinlaridan foydalanish o‘qitish va 
motivatsiya vositasi sifatida emas, balki maktab o‘quvchilari tomonidan dinamik 
kompyuter o‘yinlarini yaratishga asoslangan dasturlash tillarini o‘qitishning ilmiy 
asoslangan metodologiyasi sifatida qaralishi kerak. 
Hozirda maktab o‘quvchilari tomonidan dinamik kompyuter o‘yinlarini yaratish 
asosida dasturlashni o‘rgatish metodikasi dolzarb muammo sanaladi. Maktab 
o‘quvchilarining axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari va dasturlash haqidagi 
zamonaviy ko‘nikmalari va g'oyalari, ya’ni maktab informatika ta’limida dasturlashga 
oid mavzularni o‘rganishda o‘quvchilarning dinamik o‘yinlarni yaratishga qiziqish va 
dinamik kompyuter o‘yinlarini yaratishga asoslangan dasturlashni o‘rgatish 
metodikasining mavjud emasligi o‘rtasida ziddiyatlar mavjud. 
Ushbu qarama-qarshilikni kompyuter o‘yinini yaratish uchun o‘zaro bog'liq 
dizayn muammosini hal qilish asosida dasturlashni o‘qitishning uslubiy tizimini ishlab 
chiqish bilan birga ta’lim jarayonida kompyuter o‘yinlaridan foydalanishning didaktik 
xususiyatlarini, o‘yinlarni dasturlash bо‘yicha zarur shart-sharoitlarni aniqlash, uni 
amalga 
oshiruvchi 
vositalarini 
ishlab 
chiqish 
o‘quvchilarning dasturlash 
kompetensiyalarini rivojlantirish metodikasini ishlab chiqish kerak. Kompyuter 
o‘yinlari o‘quvchilarning informatika fanini o‘rganishga bo‘lgan yuqori 
motivatsiyasini ta'minlashga, interaktiv muloqot jarayonida mashg’ulotni tashkil 
etishga, informatika fanidan dasturlashga oid mavzularni o‘qitish samaradorligini 
oshirishga, axborot kompetentiligini rivojlantirish xizmat qiladi.
Bugungi kunda o‘quvchilarning bilim faoliyatini faollashtirishga imkon beradigan 
sarguzasht(kvest)lar, qahramon sifatida ishtirok etadigan (harakatlar qiladigan)
“jangchilar”, jumboqlar, simulyatorlar, strategiyalar va (masalan, shaxmat, domino 
kabi an'anaviy 
kompyuter o‘yinlari mavjud.
Mavjud interaktiv kompyuter o‘yinlarini tahlil qilib, biz dasturlashni o‘rgatadigan 
o‘yinlarni ajratib ko‘rsatmoqchimiz. Ular orasida ikkita toifani ajratish mumkin: yangi 
boshlovchilar uchun o‘quv o‘yinlari (masalan, Codecombat (codecombat.com), Ruby 
Warrior 
(.bloc.io/ruby-warrior#), 
CodeGym 
(javarush.ru), 
Kolobot 
(https://colobot.info) va boshqalar) va iqtidorli o‘quvchilarning mavjud ko‘nikmalarini 
rivojlantirish 
qaratilgan 
(masalan, 
Screeps 
(screeps.com), 
CodinGame 
(codingame.com), Codewars (codewars.com)) o‘yinlar.
Hozirda kompyuter o‘yinlarini yaratish uchun ko‘plab vositalar mavjud. Bugungi 
kunda informatika o‘qituvchilari kompyuter o‘yinlarini yaratish uchun Flash, Java, 
HTML, CSS, JavaScript, turli dasturlash tillaridan keng foydalanmoqda. 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
296 
Ta'lim jarayonida, ayniqsa, dasturlashda yuqori malakalar talab qilinmaydigan va 
o‘yinlarni ishlab chiqish vaqti sezilarli darajada qisqartirilgan kompyuter o‘yinlarini 
vizuallashtirish uchun mashhur muhitlar, jumladan Scratch dasturi mavjud. Misol 
tariqasida muallif sifatida yaratgan quyidagi interfaol kompyuter o‘yinlarini keltirib 
o‘tamiz.