Raqamli hisoblash mashinasi

---

Raqamli hisoblash
mashinasi
Raqamli hisoblash mashinasi — amallar raqamli kodpar yordamida bajariladigan elektron
hisoblash mashinasi. Unda qoʻshish, ayirish, koʻpaytirish va boʻlish amallaridan tashqari,
mantiqiy amallar ham bajariladi. Raqamli hisoblash mashinasi m.da misol yechish uchun,
albatta, dastur tuziladi. Mashina amallarni zarur komandalar orqali maʼlum tartibda avtomatik
ravishda yechadi. Tuzilgan dastur perforatsion (teshikteshik) lenta, magnit lenta va
boshqalarga shartli kod bilan yozilgan holda maxsus (kirituvchi) qurilma yerdamida
mashinaga kiritiladi.
Umuman Raqamli hisoblash mashinasi m. arifmetik qurilma, xotira qurilmasi, boshqarish
qurilmasi va natija chiqaruvchi qurilmadan iborat. Arifmetik qurilma, asosan, qoʻshish, ayirish,
koʻpaytirish, boʻlish va mantiqiy amallarni bajarish uchun, xotira qurilmasi sonlar va
komandalarni saklash uchun qoʻllaniladi. Boshqarish qurilmasi mashinaning bir meʼyorda
ishlashini taʼminlaydi. Agar mashina notoʻgʻri ishlasa, uni tezda toʻxtatadi, mashina ishini
doimo nazorat qilib turadi. Natija chiqaruvchi qurilma olingan natijalarni qogʻozga turli
qurilmalar yerdamida qayd qilib boradi. Raqamli hisoblash mashinasi m.da tranzistorlar va
integral sxemalar ishlatiladi. Xalq xoʻjaligida Raqamli hisoblash mashinasi m. ilmiytexnik
hisoblarni bajarish, maʼlumotlarni avtomatik tarzda qayta ishlash, jarayonlarni avtomatik
boshqarish va boshqa uchun qoʻllanadi. 20-asr 60-yillaridan EHM termini racm boʻldi, 90-
yillaridan shaxsiy kompyuterlar deb ataluvchi ixcham EHM lar koʻproq qoʻllana boshladi.
[1]
Manbalar

---

1. 
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Bu maqolada 
boshqa til boʻlimlariga ishorat
 yoʻq. 
Siz ularni topib va ushbu maqolaga qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin.
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Raqamli
_hisoblash_mashinasi&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz mumkin. 
Bu andozani 
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
Kompyuter tarixi katta hajmdagi hisoblashlarni osonlashtirish va avtomat-lashtirishga
urinishlar bilan chambarchas bogʻliq. Koʻp sonli oddiy arifmetik operatsiyalar ham inson
miyasi uchun qiyinchilik tugʻdiradi. Shu sababli qa-dimgi davrlarda eng oddiy roʻyxatga olish
qurilmasi – abakus paydo boʻlgan. XVII asrda murakkab matematik hisoblarni osonlashtirish
uchun slayd qoi-dasi ixtiro qilindi. 1642-yili Blez Paskal sakkiz xonali jamlash mexanizmini
yaratdi. Ikki asr oʻtgach, 1820-yilda fransuz tadbirkori Toma de Kolmar koʻpaytirish va
boʻlishga qodir boʻlgan arifmometrni yaratdi. Ushbu qurilma hisob jadvallarida oʻz oʻrnini
egalladi.Raqamli hisoblash qurilmasi raqam yoki harf-raqam koʻrinishida ifoda-langan
kattaliklar ustida amallar bajaradigan hisoblash mashinasidir. Uning tarkibiga markaziy
boshqarish qurilmasi, arifmetik qurilma, xotira qurilmasi, kiritish va chiqarish qurilmalari
(ba’zan kirish va chiqish qurilmalari ham deyiladi), boshqarish pulti, shuningdek, boshlangʻich
ma’lumotlarni oldindan tayyorlaydigan va yechim natijalarini tayyorlaydigan tashqi qurilmalar
kiradi.Raqamli hisoblash qurilmasiga aloqa kanallari orqali turli tashqi qurilma-lar (displey,
grafi k chizgich va boshqalar) ulanishi mumkin. Turi va vazifa-siga koʻra raqamli hisoblash
qurilmalarining tarkibi va parametrlari har xil boʻladi (23-rasm).Raqamli hisoblash
qurilmalarining alohida boʻlimlari ma’lumotlarni uza-tuvchi kanallar bilan oʻzaro bogʻlangan.
Ularning ish jarayonida yechish 23-rasm. Raqamli hisoblash qurilmalari: a – integral
mikrosxema korpusi;b – mikroprotsessor korpusi.abhttp://eduportal.uzhttp://eduportal.uz
53dasturi va boshlangʻich ma’lumotlardan foydalaniladi. Masalani yechish ja-rayoni alohida
operatsiyalarni ketma-ket yechishga olib keladi va har qaysi operatsiya, odatda, raqamli
hisoblash qurilmasi ishining bitta takti davomida ma’lum buyruq boʻyicha amalga oshiriladi.
Raqamli hisoblash qurilmala-rining asosiy parametrlari ishlash tezligi razryadliligi, buyruq

---