Rangli va qora

 
4.11. MIS BOYITMASINING RASIONAL TARKIBINI HISOBLASH 
 
Xalkopirit-piritli mis boyitmalarining rasional tarkibini xisoblash. 
Xisoblash xozir va keyinchalik xam 100kg shixta buyicha olib boramiz. 
Boyitmaning kimyoviy tarkibi: 18% Cu, 33% Fe, 37% S, 6% Zn, 4% SiO
2
,l% 
A1
2
O
3
, 1% boshqa elementlar. Asosiy minerallar: xalkopirit, pirit, pirrotin, sfalerit, 
silikatlar. Mineral tarkibini juda katta aniqlikda analiz qilingan deb xisoblaymiz. 
Qolgan elementlar miqdori jami 1% ni tashkil etadi. Bular tarkibiga silikat hosil 
qiluvchilar ya’ni natriy, kaliy, yoki kalsiylar xam kiradi. 
Sfalerit tarkibidagi oltingugir miqdorini aniqlaymiz:
X
1
 
= 32,6 : 65 = 2,95 kg. 
Bunga mos ravishda jami sfaleritning miqdori: 
6 + 2,95 = 8,95 kg. 
Xalkopirit tarkibidagi temir va oltingugirt miqdorini topamiz: oltingugirt 
miqdori misga teng deb olamiz, ya’ni 18 kg, temirning miqdlori quyidagicha 
aniqlaymiza: 
X
2
= 56*18 : 64 = 15,75 kg. 
Xalkopirit miqdori quyidagicha 18 + 15,75 + 18 = 51,75 kg. 
Oltingugirt va temirning qoldiq miqdorlarini topamiz:
37 - 18 - 2,95 = 16,05 kg; 
33 - 15,75= 17,25 kg. 
Pirit tarkibidagi temirning miqdorini 
X
3
 
kg deb pirrotindagi temirni esa 
chiqqan sonlar farqi buyicha topiladi, ya’ni 17,25 — 
X
3
 
kg. Pirit bilan bog’langan 
oltingugurt miqdori quyidagiga teng
X
3 
· 64 : 56, 
pirrotinda esa
(17,25 — X
3
) ∙ (32 · 8) : (56 · 7) kg 
(bu erda, pirrotin monoklin shaklda bo’ladi va u Fe
7
S
8 
formulaga to’g’ri keladi).
Qolgan oltingugirtning miqdori:
X
3
· 64 : 56 + (17,25 — 
X
3
)
 
(32 · 8) : (56 · 7) = 16,05 kg. 

---

109 
Bu tenglamani echgan xolda quyidagi soni topamiz 
X
3
— 
9,77 kg. Bu erda 
pirit miqdori 20,93 kg ga teng, pirrotinniki esa 12,37 kg. Xisoblashlar natijasida 
olingan ma’lumotlarni 4.5 -jadvalga kiritamiz. 
4.5-jadval 
Mis boyitmasining rasional tarkibi %
 
Minerallarning 
nomlanishi
Si
Fe 
S
Zn 
Bush 
jins 
Jami 
Xalkopirit 
18 
15,75 
18,0 
- 
- 
51,75 
Pirit
- 
9,77 
11,16 
- 
- 
20,93 
Pirrotin
- 
7,48 
4,89 
- 
- 
12,37 
Sfalerit 
- 
- 
2,95 
6,0 
- 
8,95 
Poroda 
- 
- 
- 
- 
6,0 
6,0 
Jami