Rangli va qora

4.2-jadval
MDX davlatlarida mis zahiralari 
Davlatlar
Konlarni 
soni 
Zahiralar, 
mln. t 
Umumiy zahiralar, 
mln. t 
MDX zahirasidan % 
hisobida 
MDH 
238 
49,8 
69,9 
100 
Rossiya 
120
20,0 
30,0 
40,1 
Qozoqiston 
74 
14,0 
20,0 
28,1 
O’zbekiston 
6 
10,3 
12,0 
20,7 
Armaniston 
14 
4,2 
6,0 
8.4 
Ozorboyjan 
5 
0,6 
1.0 
1,2 
Gruziya 
4 
0,4 
0,6 
0,8 
Qirg’izistan 
3 
0,2 
0,2 
0,4 
Tojikistan 
12 
0,1 
0,1 
0,2 
Dunyo 
bo’yicha 
340,0 
650,0 
 

---

63 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1-rasm. Dunyo bo’yicha mis zahiralarining taqsimlanishi 
 
Hamdo’stlik davlatlarda mis asosan Olmaliq, Balxash, Djåzkazgan, Norilsk 
va boshqa yirik tog’ - måtallurgiya kombinatlarida ishlab chiqa-riladi. Bu 
kombinatlarda to’liq sxåma - konchilik ishlari- boyitish - homaki mis olish - uni 
tozalash - tayyor mahsulot olish qismlar mavjud. 
Olmaliq sharoitida qayta ishlashga tarkibida misning miqdori 0,37 - 0,42 % 
bo’lgan rudalar kåladi. Bu rudadan 16 - 18 % mis boyitmasi olinadi. Måtallurgik 
påchlarga yuklanadigan shixtani tarkibida 14 - 16 % mis bor. 
4.2. MISNING XOSSALARI VA ISHLATILISHI 
 
Mis
(Cu) – qizg’ish ko’rinishidagi metall bo’lib, yuqori plastiklik va 
oquvchanlik xususiyatiga ega. Misning zichligi 8,96 g/sm
3
, erish harorati 1083 
o
C, 
 

---

64 
issiqlik va elektr o’tkazuvchanlik xossasi yaxshi. Yumshoq bo’lganligi sababli 
kesuvchi asbobda ishlov berish murakkabroq, lekin yaxshi jilolanadi. 
Mis ochiq havoda oksidlanadi va bu oksid qatlami uni emirilishdan saqlaydi. 
Mis azot kislotasida va sulfat kislotasining eritmasida, harorat ortishi bilan engil 
eriydi. Xlorid kislotasida esa, kislorodning ishtirokida eriydi. 
Mis, qulay fizikaviy va mexanik xususiyatlarga ega bo’lganligi sababli, sanoatda 
juda keng qo’llaniladi. 
Misni ishlab chiqarishi XX asrni ikkinchi yarmida kång rivojlangan. 2005
yilda dunyoda taxminan 14,5 - 15,0 mln
. 
t. mis ishlab chiqildi. Eng ko’p ishlab 
chiqqan davlat - Chili bo’lib u erda 5 mln. tonnaga yaqin mis ishlab chiqildi. 
Chilidan tashqari asosiy mis ishlab chiqaradigan davlatlar: AQSH, Kanada, 
Avstraliya, Yaponiya, Olmoniya, Ispaniya, Måksika, Portugaliya, Rossiya, Polsha, 
O’zbåkiston, Qozog’iston va boshqalardir. 
4.3-jadvalda va 4.2-rasmda ohirgi yillarda MDH davlatlari va dunyo 
bo’yicha rafinirlangan misni ishlab chiqarish ko’rsatgichlari keltirilgan. 
4.3-jadval
Rafinirlangan misni dunyo bo’yicha ishlab chiqarilishi 
(ming tonn, ikkilamchi ishlab chiqarishni hisobga olingan) 
 
Asosiy ishlab chiqaruvchi 
davlatlar 
2000 y. 2001y . 2002 y. 2003 y. 2004 y. 2005 y. 
Xammasi 
13211 
13637 
13581 
13680 
14508 
14916 
Chili 
4602 
4739 
4580 
4900 
5410 
5320 
AQSH 
1450 
1340 
1140 
1120 
1160 
1150 
Indoneziya 
1006 
1046 
1160 
979 
840 
1050 
Peru 
554 
722 
843 
831 
1040 
1000 
Avstraliya 
841 
869 
883 
830 
854 
930 
Rossiya 
600 
620 
695 
675 
675 
675 
Xitoy 
593 
590 
585 
610 
620 
640 
Kanada 
634 
633 
600 
558 
564 
580 
Polsha 
465 
474 
503 
495 
531 
530 
Qo’zog’iston 
430 
470 
490 
485 
461 
400 
Qolgan davlatlar 
2036 
2134 
2102 
2197 
2353 
2641