Rangli va qora

 

---

40 
3.10.2. Qo’shimchalarni qisman oksidlab va oksidlamasdan 
po’lat ishlab chiqarish
Agar shihta tarkibida qo’shimchalar miqdori yo’l qo’yilgan darajadan ortiq 
bo’lmasa, qisman oksidlash usuli qo’llaniladi. Qisman oksidlashda shihta 
materiallar suyuqlanib Si, P, Mn, C lar oksidlanishi bilanoq shlak ajrala boshlaydi, 
so’ngra metalldagi FeO dan Fe qaytaruvchilar yordamida qaytariladi. 
Tajriba shuni ko’rsatadiki, uglerodli po’latlar olishda ajralgan shlak pechdan 
chiqarilganda metalldagi fosforning miqdori 50% gacha kamayadi. 
Qo’shimchalarni oksidlamasdan turib po’lat olishda faqat metall 
chiqindilarigina eritiladi. Ba’zan qayta ishlanadigan materiallardagi C, N, va H
2
larning miqdorini kamaytirish maqsadida vannaga bir necha minut kislorod 
haydaladi. 
 
Kislotali elektr yoy pechlarda po’lat ishlab chiqarishning xususiyatlari
 
Kislotali elektr yoy pechlardan yuqori sifatli konstruksion va legirlangan 
po’latlar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Bu pechlarning devorlari kislotali o’tga 
chidamli materialdan ishlanganligi sababli jarayonda flyus sifatida qum va kislotali 
shlaklardan foydalaniladi. 
Shixta materiallar tarkibida S va P ning miqdori 0,03% dan kam bo’lishi 
kerak. 
Yuqorida ko’rilganidek, shixta materiallarning suyuqlanishida undagi Fe, Si, 
Mn lar pech muhitining kislorodi hisobiga oksidlanib metall oksidlari qumtuproq 
bilan birikib shlak ajrala boshlaydi. Bu shlakda 40 – 60% SiO
2
, 20 – 25% FeO, 200 
– 25% MnO, bo’lib rangi qoramtir bo’ladi. Jarayonni tezlatish maqsadida pechga 
ma’lum miqdorda temir rudasi kiritiladi yoki kislorod haydaladi. Bunda vannada 
erigan FeO kislorodi uglerodni shiddatli oksidlay boshlaydi: 
C + FeO = CO + Fe – Q. 
Ajralayotgan is gazi CO metallni aralashtirib, uni gaz va metallmas 
materiallardan tozalay boshlaydi. Uglerod miqdori kutilgan tarkibga kelgach, 
dastlabki shlak chiqarilib, pechga ma’lum miqdorda shlak ajratuvchi aralashma 
(80% kvarts qumi, 10% maydalangan hamot va 10% so’ndirilgan ohak) kiritiladi. 
Keyin esa metalldagi FeO dan Fe qaytaruvchi moddalar vositasida qaytariladi. 
Ko’pincha shlakdagi SiO
2
dan Si ni qaytarish maqsadida unga ma’lum 
miqdorda pista ko’mir kukuni kiritiladi. Bunda SiO
2
dan qaytarilgan Si qo’shimcha 
ravishda FeO dan Fe ning qaytarilishini ta’minlaydi. Bu po’latlar tarkibida 
oltingugurt va fosfor miqdorining ozligi FeO dan Fe ning to’laroq qaytarilganligi 
va unda gazlar va metallmas qo’shimchalarning kamligi tufayli, ularning sifati 
asosli elektr pechlarda olingan po’latlarga qaraganda yuqori bo’ladi.