Rangli va qora

 
4.7-jadval 
Asosiy shlak hosil qiluvchilar jadvali. 
Shixta 
komponentlari 
Hammasi,
kg 
Tarkibi, kg 
temir 
kremnezem 
kalsiy oksidi 
Boyitma 
100 
30,0 
4,0 
1,0 
Konverter shlaki 
75,5 
- 
18,72 
1,51 
Kvarsli ruda 
X 
0,07x 
0,7x 
- 

---

112 
Oqaktosh 
U 
0,005u 
0,07u 
0,5u 
Hammasi 
30+0,07x+ 
+0,005u 
22,72+0,7x+ 
+0,07u 
2,51+0,5u 
Jadvalga asoslanib, noma’lumlarni hisoblash uchun ikkita tenglik hosil 
qilamiz: 
0
,
38
5
,
32
= 
y
x
y
x
07
,
0
7
,
0
72
,
22
005
,
0
07
,
0
30




; 
7
5
,
32
= 
y
y
x
5
,
0
51
,
2
005
,
0
07
,
0
30



; 
bu erda, 32,5 - tarkibida 42 % temir oksidi (FeO) bo’lgan shlakdan keltirilib 
chiqiladi. 
Ushbu tengliklarni birgalikda echib, x va u ni topamiz: 
x=11,2 kg; u=10,5 kg. 
SHlakning chiqish miqdorini kremnezem bo’yicha hisoblaymiz. Bunda 
kremnezemning shlakdagi miqdori quyidagiga teng: 
10,5
0,07
11,2
0,7
22,72



= 31,25 kg 
bu erda, 22,72 - tarkibida 38 % kremniy oksidi bo’lgan shlakdan keltirilib 
chiqiladi. 
SHunga teng nisbatdagi shlak miqdori quyidagiga teng bo’ladi: 
0
,
38
100
25
,
31

= 82,28 kg. 
Eritish uchun shixtaning tarkibi quyidagicha bo’ladi:
boyitma – 100 kg, 
konverter shlaki - 75,5 kg,
kvarsli ruda - 11,2 kg;
ohaktosh – 10,5 kg.
 
 
 
 
 
 
V. RUX ISHLAB CHIQARISH 
 
5.1. Rux ishlab chiqarish xomashyosi va asosiy texnologiyalari 
Ishlab chiqarish xajmi bo’yicha rux, alyuminiy va misdan keyin uchinchi 
o’rinda turadi. Bir yilda dunyoda 5-7 mln.t rux ishlab chiqariladi. Olmaliq tog’-
metallurgiya kombinati tarkibidagi rux zavodi bir yilda 100 ming tonnadan 
ziyodroqdir rux ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. 

---

113 
Xorijiy davlatlarda rux ishlab chiqarish quyidagilarda mavjuddir: AQSH, 
YAponiya, Rossiya, Kanada, Avstraliya, Olmoniya, Fransiya, Bolgariya, Polsha, 
Qozog’iston va boshqalardir.
Dunyo miqyosida ishlab chiqarilgan rux kuyidagi sohalarda ishlatiladi,%:
- oq tunika olish 36; 
- latun va bronza olish 26;
- quymakorlik 26; 
- rux prokati 3;
- kimyo mollari 6,5. 
Ruxni asosiy o’zlashtiruvchi davlatlar AQSH, YAponiya, Olmoniya, 
Rossiya. O’zbekiston o’zining mahsulotini xorijiy davlatlarga eksport qiladi. 1 
tonna ruxning narxi dunyo bozorida (2011 yilning ko’rsatgichlari bo’yicha) 2200 - 
2300 AQSH dollarida sotiladi.
 
Rux xom ashyosining tavsifi
Tabiatda rux asosan sulfid birikmasi holatida uchraydi, shunindek ruxning 
oksidlangan birikmalari ham mavjuddir.
Ishlab chiqarishda keng miqdorda kompleks rux – qo’rg’oshin sulfidli 
polimetallik rudalar qo’llaniladi. Bu rudalarda asosiy metallardan tashqari mis, 
kadmiy, nodir va kamyob metallar mavjud. Hozirgi paytda qayta ishlaga jalb 
etiladigan rudalarning tarkibida ruxning miqdori 1,5 %, rux-qo’rg’oshin rudalarda 
1,0 – 1,5% Zn va 0,4 -0,5% Pb mavjud. Bu rudalar qayta ishlashdan oldin 
boyitiladi. Asosiy boyitish usuli - selektiv flotasiyadir. Oldin rudadan kollektiv 
rux-qo’rg’oshin boyitmasi olinadi, keyin u alohida rux va qo’rg’oshin 
boyitmalariga ajratiladi. 
Sulfidli rudalarda rux asosan sfalerit – ZnS shaklda uchraydi. Oksidlangan 
rudalarda rux karbonat ZnCO
3
(smitsonit) va gidrosinkiy ZnSO
3
* 2 ZnS (ON) va 
silikat (valletit Zn
2
SiO
4
) turlarda uchraydi. 
Boyitish natijasida ruxni boyitmaga o’tish darajasi 70-85% tashkil qiladi. 
Rux boyitmasini taxminiy tarkibi kuyidagicha, %: Zn 40-60; Pb 0,2-3,5; Cu 0,15 -
2,3; Fe 2,5-13; S 30-35; Cd 0,1-0,5; As 0,03-0,3; Sb 0,01-0,07; In 0,001-0,07. 
Boyitmaning granulometrik tarkibi 30-35% (-75 mkm) dan 70-90% (-75mkm) 
gacha o’zgaradi.
Boyitmaning asosiy texnologik ko’rsatgichlar kuyidagilardir: 
- zichlik - 3,4-4,3 g/sm
3
;
- to’kilmoq massasi - 1,9-2,3 g/sm
3
; 
- namlik - 10-16%; 
- quritilgandan keyingi namligi - 6-8 %.