Raja: Boshqaruv samaradorligining mohiyati

2 – jadval. Korxona salohiyati qobiliyati konturining matritsasi

Indikatorlar Korxona salohiyati raqobotbardoshligi darajasi

KR

KT

KE

KD

KU

1

2

3

4

nisbiy birlik

ballar

nisbiy birlik

ballar

nisbiy birlik

ballar

nisbiy birlik

ballar

nisbiy birlik

ballar

1.Jahon etakchiligi

KR1

KR1b

KT1

KT1b

KE1

KE1b

KD1

KD1b

KU1

KU1b

2.Jahon standartlari

KR2

KR2b

KT2

KT2b

KE2

KE2b

KD2

KD2b

KU2

KU2b

3.Xalq xoʻjaligi etakchiligi

KR3

KR3b

KT3

KT3b

KE3

KE3b

KD3

KD3b

KU3

KU3b

4.Xalq xoʻjaligi standarti

KR4

KR4b

KT4

KT4b

KE4

KE4b

KD4

KD4b

KU4

KU4b

.Sohaviy yetakchilik

KR

KRb

KT

KTb

KE

KEb

KD

KDb

KU

KUb

6.Sohaviy standart

KR6

KR6b

KT6

KT6b

KE6

KE6b

KD6

KD6b

KU6

KU6b

7.Chegaraviy daraja

KR7

KR7b

KT7

KT7b

KE7

KE7b

KD7

KD7b

KU7

KU7b

8.Korxona

KR8

KR8b

KT8

KT8b

KE8

KE8b

KD8

KD8b

KU8

KU8b

3 – jadval. Korxona salohiyatining rezervlari va yoʻqotishlari

Indikatorlar Korxona salohiyatining yoqotishlari va rezervlari

KR

KT

KE

KD

KU

Barcha rezervlar va yoʻqotishlar

1

2

3

4

6

Nisbiy birlik

ballar

Nisbiy birlik

ballar

Nisbiy birlik

ballar

Nisbiy birlik

ballar

Nisbiy birlik

ballar

ballar

REZERVLAR

1.Jahon etakchiligi

RKR1

RKR1b

RKT1

RKT1b

RKE1

RKE1b

RKD1

RKD1b

RKU1

RKU1b

R1b

2.Jahon standarti

RKR2

RKR2b

RKT2

RKT2b

RKE2

RKE2b

RKD2

RKD2b

RKU2

RKU2b

R2b

3. Xalq xoʻjaligi etakchiligi

RKR3

RKR3b

RKT3

RKT3b

RKE3

RKE3b

RKD3

RKD3b

RKU3

RKU3b

R3b

4. Xalq xoʻjaligi standarti

RKR4

RKR4b

RKT4

RKT4b

RKE4

RKE4b

RKD4

RKD4b

RKU4

RKU4b

R4b

.Sohaviy yetakchilik

RKR

RKRb

RKT

RKTb

RKE

RKEb

RKD

RKDb

RKU

RKUb

Rb

bu yerda t –sarmoyadan samara olish va investitsiyalar kiritish vaqti. Shunda jadvalni qurish mumkin. U ustivor tadbirlarni tanlash mantiqini – salohiyat raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha korxona strategiyasining asoslarini ishlab chiqilishini aks ettiradi.
4 – jadval. Salohiyatning raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha strategiyani tanlash (jahon etakchiligi darajasi uchun)

Maqsadga erishish uchun mab- lagʻlar va resurslar Indikatorlar	Investi- tsiyalar (I)	Vaqt (t)	Iqti. Samara (Ef)	Samaradorlikning integral koeffitsienti (NKint)	Ustivorliklar (firmaning straregiyasi)
1.RKR1 2.RKT1 3.RKE1 4.RKD1 .RKU1	Ikr Ikt Ike Ikd Iku	tip 1kt tie 1>d tny	Efkr Efkt Efke Efkd Efku	K1int K2int K3int K4int Kint	3 1 4 2

Har bir korxona tavakkalchilikning oʻzi engib oʻtishi mumkin boʻlgan “planka”sini tanlaydi. Biznesda ham jizzakilik va ham ortiqcha kamtarlik qarama qarshidir. Korxona rezervlarining bir qismini safarbar qilishga harakat qilib, “oʻrtacha” holatga da’vogarlik qilishi mumkin. Faraz qilamizki, K3int > Kint > K2int > K4 int> K1int. Bunda . – jadvalnig – ustunidagi raqamlash korxona salohiyati raqobatbardoshligini oshirishning silliqlanishi ( navbatiyligi)ni beradi. Dastavval KD, keyin KU va keyin esa KE va h.k. indikatorining darajasini oshirish boʻyicha ishni oʻtkazish maqsadga muvofiqdir. Agar barchasiga birdaniga kirishilsa, unda u yoki bu darajadagi raqobat kurashida mutahkam oʻrinni egallashga kuch va vaqt etmay qolishi mumkin. Nimanidir belgilangan narsani tanlab olib, korxona sinergetik samarani, ya’ni qoʻshimcha foydani olishi mumkin, chunki yaxshi oʻylab koʻrilgan tadbirlar majmuasi barcha qolgan indikatorlarga ijobiy ta’sir koʻrsatishi mumkin. Bu raqobatbardoshlik matritsasi elementlarini bundan keyingi yangitdan koʻrib chiqish va hisoblashlar va baholashlarning butun majmuasini yangilashni taqazo qiladi. Koʻrsatib oʻtilgan tahlilni rezervlar, yoʻqotishlar va samaradorlik- ning integral koeffitsienti dinamikasini oʻrganish bilan toʻldirish darkor(6-jadval). Korxona salohiyati raqobatbardoshligini oshirish sohasidagi muvaffaqiyatning koeffitsienti (Kus) deb quyidagi formulani hisoblash mumkin:
Kus = TKint – TP max TR
6- Korxona salohiyati samaradorligi rezervlari, yoʻqotishlari va integral koeffitsienti balli baholarining dinamikasi

Rezervlar, yoʻqotishlar, samaradorlik
	t1	t2	t3	…	t1	…	tp
1.Rezervlarning oʻzgarishi sur’atlari	TR1	TR1	TR1		TR1		TR1
2.Yoʻqotishlarning oʻzgarishi sur’atlari	TP1	TP1	TP1		TP1		TP1
3.korxona salohiyati samaradorligi integral koeffitsientining oʻzgarishi sur’atlari	TK1int	TK1int	TK1int		TK1int		TK1int

Eng yaxshisi yoʻqotishlar dinamikasi nolga qadar keskin pasayishi, samaradorlikning integral koeffitsienti oʻzgarishlar sur’atlari toʻgʻri chizigʻi (TKint) esa ular bir birlariga nisbatan etarlicha yaqinroq joylashishlaridagi rezervlar oʻzgarishlari sur’atlari toʻgʻri chiziqlaridan yuqoriroqdaligidir. Ya’ni eng katta muvaffaqiyatga TP= 0, TKint> TR boʻlgan holda erishiladi. Bu shuni bildiradiki, korxona agar raqobatning u yoki bu darajasidagi etakchilariga emas, tenglar oʻrtasidagi eng yaxshilarga qarab shiddat bilan harakatlanadi. Buni quyidagicha namoyish qilish mumkin:









1 – rasm. Raqobat muvaffaqiyatining “oʻqlari”.
Korxona salohiyati raqobatbardoshligi va bozor foydaliligini baholashning biz tomonimizdan taklif qilingan metodikasi yagona va universal emas. Bunday metodikalarning eng turli tuman variantlari boʻlishi mumkin. U aniq detallarni, korxona iqtisodiyotining nozik tomonlarini hisobga olishi, ammo shuning bilan bir vaqtda oʻz ichiga umumiy qabul qilingan indikatorlarni, salohiyatning koʻrsatkichlarini va bozor jarayonlarini olishi kerak.
1. Korxona qudratini belgilovchi omillar:
- korxona qudratini belgilovchi omillar:
- mahsulot sifati;
- korxona imidji;
- raqobatbardoshlik;
- hamkorlar bilan aloqadagi mavqening yuqoriligi;
- innovatsion texnologiya va texnika bilan ta’minlanganlik darajasi.
Korxonalar boshqaruvi uning pul bilan bogʻliq boʻlgan koʻrsatkichlari tahliliga asoslangan. Ammo bunday yondashish korxona faoliyatidagi boshqa muhim tomonlarini ochib berolmaydi. Amerikalik olimlar R. Kaplan va D. Norton 1990-yillarda 12 ta yirik kompaniya xoʻjalik faoliyatining pul bilan bogʻliq boʻlmagan koʻrsatkichlarini ham hisobga oladigan natijalarni baholash tizimini oʻrgandilar va koʻrsatkichlarning muvofiqlashgan tizimining konsepsiyasini yaratdilar. Bunday yangi tizim korxonaning pul bilan bogʻliq koʻrsatkichlarini uning boshqa turdagi koʻrsatkichlari bilan bogʻlashga yoʻnaltirilgan, boshqaruv tizimi koʻrsatkichlariga aylantirish masalalari hal qilingan. Buning uchun korxonaning erishgan koʻrsatkichlarini kelajakdagi olinishi mumkin boʻlgan natijalar bilan bogʻlash zarur boʻldi. Koʻrsatkichlarning muvofiqlashtirilgan bunday tizimi avval korxona darajasida, keyinchalik korxonaning boʻlimlari va hatto alohida xodimlari darajasidagi boshqaruv tizimiga aylandi va 1999-yildan boshlab dunyoning 300 dan ortiq (AQSH, Kanada, Germaniya, Shveytsariya) korxonalarida tatbiq etila boshladi. Banklar esa (Dentche Bank) bu tizimni oʻzining hisobotiga indikator sifatida kiritdilar. Iqtisodiy, ijtimoiy axborotlarni qayta ishlashdagi bu yangi yondashuvni nafaqat korxonalarning koʻrsatkichlari tizimi sifatida, balki loyihalar boshqaruvining hamma tomonlarini qamrab olgan tizim deb ham qaralishi lozim. P. Xorvatning fikricha, axborotlarni yigʻish, tahlil qilish va baholash, koʻrsatkichlarning muvofiqlashtirilgan tizimida katta rol oʻynaydi, hozirgi kunda dunyoning kompyuter dasturlarini ishlab chiqish boʻyicha eng kuchli kompaniyalari shu maqsadlar uchun dasturiy vositalarini yaratish boʻyicha ish olib borishmoqda. Ammo R. Kaplanning tan olishicha, bu nazariya takomil emas, chunki bunda eng asosiy narsa – baholash vositasi yoʻq. R. Kaplanning yuqorida ta’qidlangan usulini innovatsiya loyihalariga moslashtirilgan holda qoʻllash maqsadida quyidagi chora-tadbirlar tizimi ishlab chiqildi:
- ilmiy ishlab chiqarish va kichik innovatsiya korxonalarining koʻrsatkichlari majmuasini ishlab chiqish;
Koʻrsatkichlarni tashkilotning strategik maqsadlari, vazifalari bilan uzviy bogʻliqligini taminlash, ularni koʻp funksiyali indikatorlarga oʻtkazish,
Ularning oʻlchov birliklarini aniqlash:
- korxonaning ilmiy faoliyati koʻrsatkichlarining muvofiqlashtirilgan tizimini ishlab chiqish, koʻrsatkichlararo bogʻliqlik darajasini aniqlash, ularni statistik – matematik qayta ishlash formulalarini hisoblash, baholash va boshqarish boʻyicha dasturiy vositalarini yaratish;
- loyiha rivojlanishining qisqa va uzoq muddatga moʻljallangan immitatsion modelini yaratish;
- qaror qabul qilish jarayonini amalga oshirish – loyihaning amaliy natijalarini kompyuterda olingan natijalar bilan solishtirish, xatoliklarni tahlil qilish.
Quyida axborotlarni miqdoriy tahlil qilish, agregatsiyalash usuliga asoslangan korxonalarni innovatsiya faolligini, ilmiy-amaliy salohiyatini oʻrganish metodologiyasi keltirilgan. Korxonalarning ilmiy-texnik salohiyati – bu korxonaning yangi texnika va texnologiyalarni joriy etishga, modernizatsiyalashga yoʻnaltirilgan ilmiy, ishlab chiqarish va axborot zaxiralarining majmuasidir. Bundan tashqari korxona quvvati ham uning qudratini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Korxona quvvati asosiy ishlab chiqarish fondlari tarkibidagi kuch beruvchi va ishchi mashinalarning miqdoriga, salmogʻiga, ularning unumdorlik darajasiga bogʻliq boʻladi.
Ma’lumot kam
Nazorat savollari 10 ta
Tayanch so’zlar izohi bilan terib pasdga yozish kk. Test 10 ta