Rahmanova z

1-epiteliy hujayralari; a-sitoplazma; b-yadro.

Bir qatorli kubsimon epiteliy. Bu epiteliy sutemizuvchi hayvonlar va odam buyrak kanalchalarining devori, jigar hamda tashqi sekresiya bezlarining o’rta diametridagi chiqaruv kanalchalari (me’da osti bezi, so’lak va sut bezlari)ning ichki yuzalarini qoplab turadi. Ular ichki sekresiya bezlaridan qalqonsimon bezning vazifasi normal holatda bo’lganda, ulardan tashqari tuxumdonda, o’pka bronxlarining oxiri ma yda tarmoqlari-bronxiolalarning devorida, ya’ni 1-3-tartibli respirator bronxiolalar devorida uchraydi.

Kubsimon epiteliy deyilishiga sabab hujayraning eni bo’yiga teng bo’lib, kub shaklini eslatadi. Yadrosi, odatda, bitta bo’lib, u hujayra markazida joylashadi. Bundan tashqari, bir qatorli kubsimon epiteliy sut bezlari, buyrak kanalchalari, siydik ajratish yo’llarining ichki yuzasini qrplab turdi. Bu hujayralarining apikal qismida mayda vorsinalarbo’lib, ularga bir qavatli bir qatorli vorsinali kubsimon epiteliy deyiladi.

Buyrak kanalchalaridagi bu epiteliy haqiqiy siydik hosil bo’lishida ishtirok etadi. Masalan, u birlamchi siydik tarkibidagi organizm uchun kerak moddalarning (suv, har xil tuzlar va qand moddasining) qaytadan yana qrnga so’rilishini ta’minlaydi. Bundan tashqari, organizmda diametri kichik bronxlarning ichki yuzasini qoplab turuvchi epiteliy bo’lib, uni bir qavatli ir qatorli kiprikli kubsimon epiteliy deyiladi. Bu xldagi epiteliy, shuningdek, suvda va quruqlikda yashovchi hayvonlarning embrional rivojdanishi davrida ularning qoplovchi epiteliy to’qimasini ham tashkel etadi. Kiprikli kubsimon epiteliy hujayralariningg erkin yuzalari, odatad, hilpilovchi kiprikchaoar bilan qoplanib turadi. Ularning asosiy vazifasi nafas yo’llaridan o’pkaga o’tadigan havoni changdan tozalash, sovuq havoni ilitib berish, shuningdek, quruq havoni namlab berishdan iborat. Mikroskopik tuzilishiga ko’ra, ular traxeya va yirik bronxlar devorini qoplab turuvchi ko’p qatorli silindrsimon hujayra kiprikchalari tuzilishiga o’xshab ketadi, ulardan faqli o’laroq bular kubsimon bo’ladi.

Kiprikli epiteliy tuban hayvonlardan yassi chuvalchanglar bilan mollyuskalarda ham uchraydi. Ularning ayiruv organlari bo’lgan protonefridlar shoxchalangan mayda kanalchalandan iborat bo’lib, shoxchalarning uchi hilpillovchi epiteliy hujayralari bilan qoplanib turadi. Hujayra tukchalari kanalcha ichiga qaragan bo’ladi. To’qimalardan kanalchalarga so’rilgan chiqindi moddlar kiprikchalar harakati bilan tashqo’ariga chiqariladi. Halqali chuvalchaglarda ikkilamchi ichki bo’shliq paydo bo’lishi bilan ajratish organlarining metanefritlariga aylanadi. Ularning ichi keng, ya’ni savatchasimon bo’lib, ichki bo’shliqqa ochiladi. Kanalchalarning uchlari, ya’ni kengaygan qismioarining yuzasi tukchalar bilan qoplangan. Bular ham chiqindi moddlarning tashqariga chiqarilishini ta’minlaydi.