Rahmanova z

Ko’p hujayrali ekzokrin bezlar. Bu xildagi bezlar har xil yiriklikda va mustaqil tuzilishga ega bo’ladi. Tarkibida bez hujayralaridan tashqari, boshqa to’qima hujayralari ham uchraydi. Lekin sekret ishlab chiqarishda faqat glandulositlar ishtirok etsa, boshqa to’qimalari bezning torfik va metabolit jarayonlarida ishtirok etadi. Ekzokrin bezlar turlicha murakkablikka va xilma-xil strukturaga ega. Shuning uchun ularni o’rganishda morfologik tuzilishiga asoslanib yaratilgan klasiffikasiyadan foydalaniladi.

Organizmda uchraydigan ko’p hujayrali tashqi sekresiya bezlari chiqaruv kanalchalarining tarmoqlanishiga qarab, oddiay va murakkab bezlarga bo’linadi. Oddiy bezlar, o’z navbatida, tarmoqlanmagan va tarmoqlangan chiqaruv kanalchali guruhlarga bo’linib, har bir guruhdagi bezlar o’z shakliga ega va organizmning har xil joylarida tarqalgan. Tarmoqlanmagan oddiy bezlar naysimon, alveolyar (sharsimon) hamda kalavasimon shaklda bo’ladi, ya’ni ular uzun naysimon shaklda bo’lib, nay devorining asosiy qismida sekretor hujayralari joylashadi, ishlab chiqargan sekret esa shu nay bo’shlig`iga o’tib, tashqariga chiqariladi.

Tarmoqlangan oddiy bezlarning sekretor qismlari ham xuddi yuqoridagidek (naysimon, alveolyar) shaklda bo’ladi, lekin naychalari bitta bo’lmay, bir nechata tarmoqlardan tashkil topgan bo’ladi.

Tarmoqlanmagan oddiay naysimon bezlarga ter bezlari, yo’g`on ichak kriptalari devoridagi bezlar, me’daning pilorik qismidagi va ayrim fundal bezlar kiradi. Tarmoqlanmagan alveolyar bezlarga esa teridagi ayrim yog` bezlari kiradi. Kalavasimon bezlar ham me’da devorida uchraydi.

Ko’p hujayrali murakkab bezlar yuqorida aytib o’tilgandek, ancha yirikligi va nhoyatda murakkab tuzilganligi bilan farq qiladi. Murakkab bezlar tarkibida faqat sekretor bez hujayralari bo’lmay, balki boshqa to’qimalar ham ishtirok etadi. Qolgan to’qimalar boshqa, ya’ni o’ziga xos vazifani bajaradi. Masalan, biriktiruvchi to’qima bezning ichichga o’sib kirib, uni bo’lakchalarga bo’ladi va o’zi bilan tomirlarni olib kirib,bez trofikasini ta’minlaydi. Ayrim bezlarning chiqaruv kananalchalari atrofida silliq muskul bog`lamchalari uchraydi, ular qisqarishi bilan kanalchalarni sekretorlardan bo’shatib turadi. Kanalchalarning ichki yuzasini kubsimon yoki silindrsimon epiteliy to’qima qoplagan bo’ladi. Naysimon murakkab bezlarga-ko’z yoshi va til osti so’lak bezlari, murakkab alveolyar bezlarga esa tkrining ayrim yog` bezlari, me’da osti bezi va quloq oldi so’lakbezlari kiradi. Aralish, ya’ni naysimon-alveolyar bezlarga qushlarning qizilo’ngachi devoridagi bezlar va jag` osti so’lak bezlari kiradi. Aralash bezlar tarkibida ikki xil sekretor hujayralar uchraydi. Biri oqsillarga boy sekret ishlab chiqarsa, ikkinchisi shilliq modda ishlab chiqaradi. Ko’p hujayrali bezlarni sekretor bo’limlarining shakli, tarmoqlanishi, sekret chiqariladigan yo’llarining turi, sekretning tarkibi, sekresiya tiplari va boshqa xususiyatlariga qarab klassifikasiyalash mumkin (1-rasm).

1-rasm
Ekzokrin bezlar Endokrin bezlar

Мurakkab bezlar