Rahbar: Xoliqulova G

.  Lirikada  No‘shiravon  obrazi.

 

Ma‘lumki,  yozuvchilar  lirikada  

o‗quvchiga ochiq – oydin bo‗lmagan voqea-hodisa, yoki shaxsning aniq lahzadagi 

ruhiy holatini talmeh san‘ati yordamida yodga soladi. Esga tushrilgan subyekt yoki 

hodisa  simvol  va  ramz  sifatida  tasvirlanayotgan  shaxs  yoki  voqeaga  ko‗zgu 

bo‗ladi. Masalan, oshiq o‗rtanishlari Farhod va Majnunning yurak iztiroblari bilan 

mashuqa  go‗zalligi  Shirin  va  Laylining  mahliyo  etuvchi  qiyofalari  bilan 

muhrlanadi. Ko‗pincha husn-chiroy kamoloti namunasi sifatida Yusuf esga olinadi. 

Shuningdek, adolat haqida so‗z ketar ekan, No‗shiravon nomi ham qayd  etiladi. 

Shoirlar bu san‘atga murojaat etganlarida, birinchidan, ijobiy, mifalogik, adabiy va 

tarixiy  shaxsni  eslatib,  tasvirlayotgan  lirik  qahramoni  qiyofasini  yorqinroq 

ochishga, ikkinchidan, salbiy obrazlarni, shaxslarni eslatib, o‗zi tasvirlayotgan lirik 

qahramon qiyofasini ko‗tarinki ruhda gavdalantirishga erishganlar. 

 

Asosan,  she‘riyatda  No‗shiravon  nomi  ijtimoiy  ruhdagi  ga‘zallarda, 

masnaviylarda  hamda  qasidalarda  tilga  olinadi.    Bunday  paytda  No‗shiravon 

adolatliligi  boshqa  podshohlarga  ibrat  qilib  ko‗rsatiladi  yoki  biror  bir  zolim 

---

55 

 

podshoh  bilan  qarama-qarshi  qo‗yiladi.  Bunday  tasvir  o‗zbek  adabiyotida, 

jumladan,  o‗zbek  adabiyotida  qasidachilik  tarqqiyotiga  ulkan  hissa  qo‗shgan 

shoirlardan  biri  Sakkokiy  ijodida  yaqqol  ko‗zga  tashlanadi.  Sakkokiyning  faqat 

g‗azallari  emas,  qasidalari  ham  shuhrat  topgani  bizga  ma‘lum.  Uning  bizga 

ma‘lum  o‗n  bir  qasidasidan  to‗rttasi  Ulug‗bekka  bag‗ishlangan.  Jumladan, 

Ulug‗bek  haqidagi    ―Jahondin  ketti  tashvishi‖  deb  boshlanadiga  qasidasida  shoir 

Mirzo Ulug‗bekning taxtga chiqishini muborakbod etadi, hukmdor shaxsiyatidagi 

adolat-u,  siyosati  tavsifiga  alohida  e‘tibor  beradi.  Bu  qasidada  Ulug‗bek  atoqli 

jamoat arbobi va tadbirli lashkarboshi sifatida berilgan. U mamlakat va qo‗shinni 

boshqarishda afsonaviy Sulaymon, Xisrav, No‗shiravon singari tadbirkor. Shuning 

uchun Ulug‗bek beklari undan rozi, unga sadoqat ila xizmat qiladi. 

 

                  Jahondin Ahraman ketib musaxxar bo‗lg‗oy ins-u jon, 

                  Kim o‗sh taxtini yel ko‗trub Sulaymoni zamon keldi. 

                  Boyindi taxtining qadri, o‗zung toj ko‗kka toshlodi, 

                  Adolat bog‗i sabz o‗ldi, chu No‗shiravon keldi. 

                  Kerak jon bulbuli tun-kun navodin tinmasa bir dam, 

                  Chu do‗stlarig‗a xurram yoz, adularg‗a xazon keldi. 

    

Ya‘ni  uning  ovozasini  ―Sulaymon  zamon‖ga,  adolatini  ―No‗shiravon‖ga 

qiyos  etadi,  bir  so‗z  bilan  aytganda,    ―shohi  dono‖  deb  ta‘riflaydi.  Jon  bulbuli 

kecha kunduz sevinchini kuylab charchamasligi kerak, negaki, jonga rohat zamon 

keldi shohning tarafdorlariga to‗kin yoz kelgan bo‗lsa, dushmanlariga avji xazon-

kuz kelganligi o‗ta ta‘sirli yo‗sinda tasvirlangan.