|
3.4-rasm. AQShda elektr energiya ishlab chiqarish turlariga ko‘ra q uw at
tuzilmasi. Umumiy q u w at 90S GVt, 2006-yil /18
M a/ut
Tabiiy
ga/.
15
%
3.5-rasm. AQshdagi IES tomonidan ishlab chiqarilayotgan issiqlik elektr
energiyasining tuzilmasi, 2006-yil /18
3.6, 3.7 -3 .1 1-rasmlarda esa Germaniya, Rossiya, Xitoy va
Hindistondagi elektr energiya turlari bo‘yicha q u w a t tuzilmalari
keltirilgan.
39
3.6-rasm. Germaniyadagi elektr energiya turlari bo‘yicha quw at
tuzilmasi. Umumiy quvvat 118,9 GVt, 2006-yil /18
3.2-jadval
Davlatlar
Kishi boshiga
to ‘g ‘ri keluvchi
ming. kVt.
ta ’minlanganlik
Davlatlar
Kishi boshiga
to ‘g ‘ri keluvchi
ming.kVt.
ta ’minlanganlik
Islandiya
25,9
Irlandiya
5,4
Norvegiya
23,4
Ispaniya
5,4
Shvetsiya
15,3
Chexiya
5,4
Finlyandiya
15,0
Slovakiya
5,3
Kanada
14,9
Italiya
5,1
AQSH
12,4
M alta
5,0
Avstraliya
9,7
Estoniya
4,8
Yangi
Zelandiya
8,8
Gretsiya
4,4
Yaponiya
7,6
Bolgariya
4,4
Belgiya
7,6
Portugaliya
4,0
Shveysariya
7,3
Vengriya
3,6
Fransiya
6,8
M akedoniya
3,5
Avstriya
6,7
Xorvatiya
3,4
Olmoniya
6,3
Polsha
3,0
Rossiya
6,2
Litva
2,8
N iderlandiya
6,1
Ruminiya
2,6
lzroil
6,1
Latviya
2,5
Janubiy
Koreya
6,1
0 ‘zbekistan
1,9
Sloveniya
5,9
M eksika
1,8
Daniya
5,8
Turkiya
1,7
Buyuk
Britaniya
5,6
AES
т л ш
ш ш
2i
,т%
ж щ т
TI?S
3.7-rasm. Rossiyadagi elektr energiya turlari bo‘yicha q u w at tuzilmasi.
Umumiy quvvat 219,2 mln. kVt, 2006-yil /337
Maifut
4
.
1
%
3.8-rasm. Rossiyadagi IES tomonidan elektr energiya ishlab chiqarishdagi
issiqlik tuzilmasi 2006-yil /337
41
о т
A S E ,V №
Neff
n%
---/
tot**"-
'
■
i i
^
ш
ш
т
Ш
f.
у' ' y% yp*
6 3 %
3.9-rasm. Xitoy elektr balansi tuzilmasi, 2005-yiI /323
TI-.S
63 %
3.10-rasra. Xitoydagi elektr energiya turlari bo‘yicha quvvat tuzilmasi.
Umumiy quvvat 792 GVt, umumiy ishlab chiqarish
3 trim., 255 mlrd. kVtch 2006-yil /337
GES
1 0 %
VIE
AES
ш й И '
Т Ш
щ ш
3.11-rasm. Hindistondagi elektr energiya turlari hnvyicha quvvat
tuzilmasi. Umumiy quvvat 135 GVt, 2007-yil /18/
42
3.3. Elektr energetika tizimida xorij tajribasi
Energiya stansiyalari o ‘zaro ishlash turi b o ‘lib k o ‘pgina alohida
bo‘limlami o ‘z ichiga oladi: har biri o ‘zining maydonida mustaqil
bo‘lib, mintaqaviy organlar orqali elektr energiyasi uchun talablami
ishonchli va iqtisodiy talabiga javob berish uchun boshqariladi. Bu
tashkilotlar
o ‘zaro
bog‘lanishlar
tizimini
boshqarish
uchun
muvofiqlashtirishlari kerak va bu muvofiqlashtirishlar boshqarish
prinsiplarining
erkin
kelishuvidan
birgalikda
boshqarishning
birlashtiruvchi shartlashishigacha turli shakllami olishi mumkin.
Erkin muvofiqlashtirilgan stansiyada, har balanslovchi qurilmalar
o ‘zining sheriklari bilan harnma kerakli m a’lumotlar bilan
almashinilgan holda o ‘zining qismining boshqarilishiga m a’sul. Shu
o ‘rinda muvofiq ravishda, qurilmalar guruhi birlashuvini barpo
qilishlari mumkin va u erda boshqaruv qarorlari markazlashgan
holda bajarilishi va har bir qurilmaga qo‘llanilishi mumkin.
Q o‘shma shtatlardagi elektr quvvati infrastrukturasi katta inves-
titsiyani o ‘z ichiga oladi, unda minglab mil o ‘tkazuv liniyalarning va
ta ’minlovchi.
tizim larida
10000
energiya
ishlab
chiqarish
qurilmalarida 15000 dan ortiq generatorlari ishlab turibdi.
K o ‘pgina ommaviy va individual hususiylashtirilgan energiya
korxonalari milliy chegaralar bo ‘ у lab elektr energiyasi stansiyasini
shakllantirish uchun qo ‘shni b o ‘limlami generator rezervlarini
favqulotdagi holatlarda qo‘llash imkonini qo ‘llab quvvatlash,
ishonchliligini oshirish maqsadida yaxshilash va qurilmalar ishlashi
o g ‘irlashib ketganda, ulam ing grafigi rejalarida qulaylik tug‘ilganda
iqtisodiy kelishuvlar olib borishda o ‘zaro bog‘langan.
Q o'shm a Shtatlarda birinchi o ‘zaro b o g ‘lashuv 1920-yillaming
oxirida Pensilvaniya-Nyu Jersi-M arilend teritoriyalarida tuzilgan
(hozirda u PJM tizimi deb yuritiladi). Energiya quvvati stansiyalari
insoniyatning
sivilizatsiyasi
uchun
20
asming
injineriyasi
innovatsiyasining eng foydali omili sifatida yuksaldi.
43
Elektr
energiyasi
sanoatining
nazoratini
bekor
qilish
(o‘zgartirish) elektr stansiya ishlashida sezilarli chuqur o ‘zgarishlar
sodir etilishi 20 asm ing oxirlaridan boshlab jahon miqyosida
ommalashdi. N azoratdan chiqarishda ko‘pgina boshqa korxonalar
ish jarayonining turli qismlariga javobgar b o ‘ladilar va generator-
transm issiya-ta’minlash ishlarini nazorat qiladilar.
Energiya m anbai tizim i uch bosqichga b o ‘linishi kerak:
funksiyalarni rejalash, aniq vaqt nazorati va tayyor mahsulot hisobi.
Asosiy talab - agar ular ishonchlilik talablariga javob berishni
xoxlasalar o ‘tkazish operatsiyalarini tasdiqlashlari va grafiklarni
aniqlash uchun bozorga iinkon yaratuvchi kelajakdagi bir necha
soatlar, kunlar, haftalar va oylar ichida yuklanish talabini aytib bera
olish qobiliyati hisoblanadi.
Ushbu markazlarda yuqori rivojlangan texnologiya mavjud
bo‘lsa-da, ularning asosiy ishonch va xavfsizlikni ushlab turuvchi
nazorat obyektlari o ‘sha-o‘shaligicha qolmoqda.
E lektr biznesdagi tajribalar (m uam m olar)
Hamrna elektr energiyasi stansiyalarining tabiati hamma elektr
generatorlarining transm issiya liniyalarining bog'lanishi va o ‘zi
m a ’sul territoriyalari ichidagi elektr ta’minlash ishlaridir. Elektr
kuchi stansiyalari yuqori darajada xavfsizlantirilgan bo‘lsada, shu
tizimlar o'zlaridagi ishonchli xavfsizlik yanada keskrn rivojlantirish
potensiali muammo b o ‘lib turibdi. B a’zilar muammolar natural
evolyusiya orqali yoki elektr deregulyasiyasining ochilishi sababli
keng tarzda klassifikatsiyalanishi kerak deb baxs yuritishayotganda
bunday klassifikatsiyani buzuvchi ikki kategoriya ichida yetarlicha
to ‘siqlar mavjud.
Elektr stansiyasi 100 yillar ichida deregulyasiya davomida unga
0
‘zining evolyusiyasi dijital iqtisodiyot va boshqa infrastrukturalar
bilan o ‘zaro aloqasi qanday ta ’sir etishini tushimib etmagan holda
44
rivojlanib bordi. Raqobat va deregulyasiya energiya yuklamasi k o ‘p
b o ig a n territoriyalarga yangi generatsiya manbalaridan yuqori
darajada o ‘tkazishning q o ‘shimcha talablarini yuklanayotganda
ta ’minlash tarmoqlarim shunday boshqarishni ulashishi kerak
b o ‘lgan k o ‘plab energiya qatlamlarini yaratdi. Stansiyani rejalash
bozor iqtisodiyotida va mintaqaviy konsemlarda tez tez yuritiladigan
qisqa shartlarda qarorlarda elektr energiyasi sanoatida resurslar
mutanosibligiga erishuvchi talablar q o ‘yilgan qiyin vazifaga yuz
tutdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
