Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

4-BOB. 0 ‘Z B E K IST 0N ENERGETIKASI TARIXI VA UNING
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI
4.1. Respublika elektr energetikasining mustaqillikkacha
rivojlanish yo‘li va energetika tizimi
Har qanday jam iyatning iqtisodiy rivojlanishida energetik 
resurslardan samarali foydalanish uning mustahkam rivojlanishining 
asosiy omillaridan biri hisoblanadi.
M ustaqillikgacha o ‘tgan davr davomida 0 ‘zbekistonda elektr 
energetikasi sohasi Sobiq ittifoq energetikasining bir b o ‘lagi sifatida 
shakllandi va rivojlandi.
Q adim Turkiston erlari boy energetik resurslarga ega boTsada, 
elektr 
energetikaning 
rivojlanish 
darajasi 
juda 
ham 
past 
edi.M amlakatda elektr energiyasidan foydalanish darajasi XIX 
boshlarida, boshqa turdagi energiyalardan foydalanishdan farq 
qilmasdi va juda past b o ‘lib, faqat Toshkent shaxrida elektr yoritish 
maqsadida qisman foydalanilgan.
XVII asr oxiri XVIII asr boshlarida kashf etilgan elektr 
hodisalari mahsuli o ‘laroq, Rossiyada 1876 - 80-yillardan elektr 
energiyasi yoritish maqsadlarida va transportda yuritma sifatida 
(tramvay) foydalanila boshlandi. 1880-yillarda (Peterburg) 1 -
tramvay ishga tushirilgan b o ‘lsa, Toshkentda elektr yuritmali 
tramvay XX asr boshlarida (1901-y) ishga tushirildi. Boy oilalarda 
elektr chiroqlar o ‘matildi.
1905 - 1910-yillarda Toshkentda tramvay elektr motorlarini 
elektr energiya bilan ta ’minlash uchun umumiy q u w a ti 1450 kVt 
boTgan 5ta shaharni yoritish uchun q uw ati 125 kVt boTgan dizel 
elektr stansiyalar ishga tushirildi.
1913-yilga kelib elektr stansiyalar q u w ati 3000 kV t ga etdi, va 
yillik elektr energiyasi ishlab chiqarish k o ‘rsatkichiga 3,3 mln. kVt.s 
ni tashqil qildi. Turkiston energetika x o ‘jaligining q u w a ti 1914-
55

---

yiiga kelib 20 m ing o.k. dan ozgina oshgan b o ‘lib, 51 elektr 
stansiyalardagi elektr motorlam ing umumiy soni 500 tadan oshmas 
edi.
1917-yilgacha 
hozirgi 
0 ‘zbekiston 
hududidagi 
elektr 
stansiyalarini quvvati 3 ming kVt ni tashkil qilib, bir yilda 3,3 
mln.kVt-soat. elektr energiyasi ishlab chiqarilgan edi.
Sobiq Sovet ittifoqi elektr energetikasi rivojlanishida muhim rol 
uynagan mamlakatm elektrlashtirish (GOELRO) planida (1920y) 
0 ‘zbekistonda, o ‘m i k o ‘rsatilm agan holda, 40 000 kVtli Turkiston 
gidroelektrstansiyasi qurilishi к о ‘zda tutilgan edi.
U nga asosan 1923-yil Toshkent chekkasidagi B o ‘zsuv kanalida 
suv elektr stansiyasi (GES) qurilishi boshlandi. 1926-yil 0 ‘zbekiston 
energetikasini birinchisi, o ‘sha vaqtda 0 ‘rta Osiyoda eng katta 
b o ‘lgan 2 ming kV t quvvatli B o‘zsuv GES ini birinchi navbati ishga 
tushdi (4 .1 . rasm).