Радиотехник тизимлар назарияси асослари

2
14-10 3 ■3-10loe F ——
----------------------------------- ;----------
^ - « 1 0 0
—
57-931-10‘eF 
s
3.13-rasm.
Rezonans yutilishi boMishi uchun gamma-foton tepki energiyalari tabiiy 
holat kengligi energiyasidan kichik boMgandagina kuzatiladi 
Tt < T.
Optik 
sohada foton energiyasi kichik, shunga ko‘ra, tepki energiyasining ham 
k ich ik boM ganligi sa b ab li re z o n a n s k u z a tila v e ra d i. L ek in y ad ro
nurlanishlarida foton energiyasi yuqori boMganligi uchun tepki energiyasi 
otrib ketadi, natijada rezonans yutilish ro‘y bermaydi. M asalan, 57Fe uchun 
yuqoridako‘rinadiki, 
T=
6*10
-9eV,Tr =
2 • 1 0 3 
eV,
ya’ni tepki energiyasi 
tabiiy holat energiyasidan bir necha tartib yuqori.
111
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1958-yilda nem is fizigi R .M yossbauer (1 9 2 9 -y ild a tu g ‘ilgan) tepki 
e f f e k ti n i y o ‘q o tis h u c h u n k r i s t a l l a r g a k i r i t i l g a n r a d i o a k ti v
y a d ro la rn in g y e m irilish id an fo y d ala n ish n i ta k lif q ild i. Bu ho ld a 
a n c h a p a st te m p e ra tu ra la rd a te p k in i bu tu n k ris ta ll qab u l q ila d i. 
K rista ll a lo h id a y ad ro m a s s a la rig a q a ra g a n d a fa v q u lo d d a k a tta
m a s s a g a eg a b o ‘lg a n lig i s a b a b li g a m m a c h iq a r is h v a y u tilis h
jara y o n la rid a am alda tep k ig a energ iy a sarflan m ay di.
K ristall tem peraturasi qancha p ast b o ‘lsa, foton energiyasi qan cha 
k ich ik b o ‘lsa, tepk isiz rezonans y u tilish eh tim olligi sh u n ch a otrib 
boradi.
Ayrim, m asalan, tem ir k ristallid a uy tem p eratu rasid a h am tep k isiz 
rezo nan s y u tilish k u zatilish i m um kin ekan.
M yo ssb au er effekti energ iy a o ‘zg a rish la rig a ju d a sezg ir nisb iy 
e n e r g iy a o ‘z g a r is h la r in i 15 — 17 t a r t ib a n iq l ik d a o ‘ lc h a s h
im koniyatini beradi. M y o ssb auer effek tig a k o ‘ra, atom q o b ig ‘idagi 
o ‘zg arish lar tufayli yadroga b eradigan eng k ich ik t a ’sirlarn i, k ristall 
panjaralardagi b o g ‘lanishlar o ‘zgarishlarini, tem peratura va m exanik 
k u ch lan ish larn i va h.k. yuqori sezg irlik da an iq lash m um kin, y a ’ni 
bunday h o llard a rezonans yu tilish spektri sezilarli siljiy d i.
M yossbauer effekti qator yadrolardagi gam m a-n urlanishn ing o ‘ta- 
n o z ik t u z i l i s h i n i t e k s h i r i s h d a , k r i s t a l l a r d a g i i c h k i m a g n it 
m ay d o n n in g k a tta lig i, u y g ‘on g an y ad ro h o la tla rin in g k v a d ru p o l 
b o g ‘lanish qiym atlari va m agnit m om entlari va h.k. o ‘rganishda keng 
q o ‘llanilm oqda.