Радиотехник тизимлар назарияси асослари

III BOB. RADIOAKTIVLIK
3.1-§. Radioaktivlik yemirilish qonunlari
Radioaktivlik vaqtida yadro bir holatdan ikkinchi holatga o ‘tadi, bu bilan 
yadro o‘z tarkibida bo‘lgan va radioaktivlik vaqtida vujudga keluvchi zarralar 
(masalan: alfa, proton, b e ta ,...) yengil yadrolar hamda fotonlarni chiqarishi 
mumkin. Buning natijasida yemirilayotgan yadrolarning tarkibi yoki ichki 
energiyasi o ‘zgaradi.
Radioaktivlik tabiiy sharoitda ro‘y berib qolmay, uni sun’iy yo‘l bilan 
liarn hosil qilish mumkin. Ammo ikkala radioaktivlik orasida farq yo ‘q. 
Radioaktivlik qonunlari radioaktiv izotopning qanday olinishiga bog‘liq 
einas.
Radioaktivlik yadroning ichki xususiyati bo‘lib, har bir yadro o ‘ziga xos 
yemirilish turi, intensivlikka ega. Radioaktivlik xususiyati tashqi ta ’sirlarga 
(temperatura, bosim, elektr yoki magnit maydon) bog‘liq emas. K o‘pgina 
radioaktiv yadrolar nishon yadroni turli tezlashtirilgan zarralar bilan 
bombardimon qilishlik bilan hosil qilinadi.
Dastlabki radioaktiv nurlanishlar tahlili tabiiy radioaktivlik vaqtida alfa, 
beta zarralar va qisqa to ‘lqinli gamma fotonlar chiqishini ko‘rsatdi.
1939-yilda G.N.Flerov, K.A.Petrjaklar og‘ir yadrolarning 
(A
= 240) o ‘z- 
o ‘zidan ikkita o‘rtacha yadroga bo‘linishligini kashf etdilar:
^ U - t ' H X e + S S r + l n .
Qaysiki yadrolarda protonlar soni otrib ketsa bir proton, ikki proton 
yemirilish mumkin. G.F.Flerov 1963-yilda proton yemirilishini kuzatgan:
17
10
N e W l F (
- * ' t o + P
- >9 F + r
r I/2 = 0 ,i s .
Albatta, proton yemirilish ehtimolligi rakobatlashuvchi alfa va beta- 
yemirilishlarga nisbatan ju d a kechik bo‘ladi.
1984-yilda Oksford universiteti xodim lari radiy yadrolarining alfa 
zarralarga nisbatan yirik 14C yadrosining nurlanishini qayd qildi:
67
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

28282
R a-> 2^ P b + l*C; ™ R a ^ 2mPb+uC-, 22AR a-> 2'°Pb+u C .
1985-yilda Dubna va Amerika fiziklari 
Ne
yemirilishni kashf etdi.
Radioaktivyemirilish saqlanish qonunlarining bajarilishi bilan ro‘y beradi. 
R adioaktiv yem irilish statistik xususiyatga ega bo ‘lgan jarayondir. 
Y emirilayotgan yadrolardan qaysi birini qachon yemirilishini ayta olmaymiz. 
Lekin vaqt birligi ichida nechtasi yemirilishini aniqlash mumkin, Shuning 
uchun radioaktivlikni yemirilish ehtimoligiga ko‘ra, o ‘rganish mumkin.
Radioaktiv yadrolar qarimaydi, yoshga ega emas, yemirilish intensivligi 
vaqt birligida yemirilgan yadrolar soniga bog‘Iiq.
Vaqt birligida yemirilayotgan 
(dN)
radioaktiv yadrolarning soni shu 
radioaktiv yadrolarning umumiy soni 
N
ga proporsional. Masalan, 
dt
vaqt 
oralig‘ida 
dN
ga kamayayotgan bo‘lsa:
- d N - XNdt
(3.1.1)
bo‘ladi. Bu yerda 
X
- radioaktiv yemirilish doimiysi, o ‘lchami [ r 1], 
vaqt birligidayemirilishlar soni, nisbiy kamayish tezligini ifodalaydi; manfiy 
ishora vaqt o ‘tishi bilan radioaktiv yadrolar sonining kamayishini ko‘rsatadi.
(3.1.1) tenglamani yechish uchun quyidagicha yozamiz:
integrallasak
dN
N
= 
\nN = -At
 - h l n C ;
t
= 
t0
bo‘lganda 
N
= 
N0;
ln
N
= lnC = 
\nN0; N
= 
N0
= C
N _