Радиотехник тизимлар назарияси асослари

P r = E
r /c ega. U 
zarralardek boshqa zarralar bilan to ‘qnashadi. Lekin tinch holatdagi
. 
hv
m assasi nolga teng. U ning toTiq m assasi 
mr = ~
ga teng boTib,
c~
energiyasi foton harakatiga bogTiq.
1928-yilda ingliz fizigi P. Dirak elektron harakati tenglam asining 
simmetriyasiga asoslanib, massasi elektronning massasiga teng, lekin 
musbat zaryadli zarra-pozitronning tabiatda mavjud boTishligini nazariy 
yo ‘1 bilan isbotladi. Bu zarrani 1932-yilda amerikalik fizik K. Anderson 
kosmik nurlar tarkibida mavjud ekanini tajribada kuzatdi.
1935-yildaX. Y ukavayadrokuchlartabiatinitushuntirish uchunm ezon 
zarralarboTishligini aytdi. Bu aytilganzaryadli 
n
-mezonlarni 1947-yilda
S. Pauell va J. Okkialiplar, 1950-yilda R. Berklund neytral 7T °-mezonni 
kashf etishdi.
1937-yilda K. Anderson va S. Nedermeyerlar / / '-m ezonni aniqladilar. 
Dastlab / / -mezonlarni yadro kuchlari vositachisi deb qaraldi, keyinchalik 
bu xulosa noto‘g ‘ri ekanligi / / -mezon elektronga o ‘xshash og‘ir zarra 
ekanligi m aT um boT di. 1975- yild a M. Perl to m on idan elektron 
xususiyatiga o ‘xshash (lepton, o ‘ta og‘ir taon r -mezon topildi).
1930-yilda V. Pauli P -yemirilishda neytrino boTishligini bashorat qildi. 
30-yil o ‘rtalarida F. Reynes va K. Kouenlar antineytrinoni tajribada 
aniqladilar. Hozir uch xil elektron 
v
c, myuon 
v
v ataon
v ,
neytrinolar
238
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mavjud. 1940-yillarga kelib elem entar zarralar soni 15 ga yaqinlashdi. 
Bu z arralar yord am id a m ate riy a n in g atom tu zilish in i tu sh u n tirish
imkoniyatiga erishdi. Atom yadrosini proton-neytronlardan iborat, yadroda 
nuklonlar pionlar alm ashinuviga k o ‘ra, mavjud, neytrino ^-yemirilishda 
saqlanish qonunlarini bajarilishini ta'm inlaydi deb qaraldi.
1950-yilIargakelibo‘rtachayashash vaqti r ~ 10 '10s bo‘lgan, massalari 
elektrondan og‘ir protondan yengil b o ‘lgan ko ‘plab mezon zarralar — V, 
X ,
0 ,
z ,
K aniqlandi. Bu davrda m assalari proton massasidan katta
bo‘lgan lyamda - A , Ksi - S
, sigm a - X kabi ko‘p!ab giperonlar 
ham aniqlandi.
1 9 6 0 -y illa rd a te z la tg ic h la r y o rd a m id a k o ‘p lab a n tiz a rra la r, 
g ‘alatizarralar, yashash vaqti r ~ 10-24— 10-22 s bo‘lgan o‘taqisqayashovchi 
rezonans zarralar kashf etildi. Hozirgi vaqtda zarralar turi bir necha yuzdan 
otrib ketdi.
Zarralaming yuqori energiyalarda o ‘zaro ta’sir!ashuvlaridayutilishi, b ir- 
biriga alm ashinishi va yangi zarralar tu g ‘ilishi zarralarni m ana shu 
zarralardan tashkil topgan deyishlik imkoniyatini bermaydi. Shuning uchun 
dunyoning haqiqiy elem entar g ‘ishtchalarini aniqlash qiyin bo‘lib,qoldi. 
Elem entarzarralarni quyidagicha tavsiflash mumkin: birinchidan, 
x
zarra 
ta ’sirlashuvdax , 
x2, xn
bo‘lakchalarga bo‘linsa, ikkinchidan 
x
bo‘lakchalar 
bog‘lanish energiyalari 
E.b
tinch holat energiyalari M.c2 dan jud a kichik 
£ , 0 , «