Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

6.3. LC — генераторнинг иш режимлари


Квазичизиқли усулга кўра тебранишнинг стационар ампли­тудаси S(U_з) боғланиш оркали ифодаланади. у
(6.12а)
Агар контурдаги ток гармоник қонун бўйича ўзгарса, сток токи 1 гармоникасининг амплитудаси кўринишда ўзгаради. Шунга кўра (6.12а) ифода
(6.12б)
кўринишда ифодаланади.
Сток токи I гармоникасининг (ёки контур токининг) затвор кучланишига боғлиқлиги генераторнинг тебра­ниш характеристикаси деб аталади: I_a = f(U₃). Унинг қандай кўринишда бўлиши ишчи нуқтанинг динамик характеристикадаги бошланғич ўрнига боғлиқ.
Тебранишнинг стационар амплитудаларини аниқлаш учун = f(U₃) боғланиш графигида тескари боғланишни ифодаловчи чизиқни тасвирлаш керак. Уртача қиялик коэффициентнинг таърифига биноан улар абс­цисса ўқига параллель жойлашган тўғри чизиқлар бўлади. Уларни тескари боғланииг тўғри чизиғи деб аталади ва (6.11) ифода орқали аниқланади. S=f(U₃) боғланишнинг тескари боғланиш чизиғи билан кесишган нуқтасига мос келган затвор кучланишининг қиймати тебранишнинг ста­ционар амплитудаси ҳнсоб- ланади.
Агар ишчи нуқта дина­мик характеристиканинг тўғри чизиқли қисмига жойлашган бўлса, тескари боғланиш чизиғи S = f(U₃) боғланиш графигиии бир нуқтада кесиб ўтади (6.5-расм)

6.5-расм. Юмшоқ иш режимидаги стационар ампли­туда (а) ва унинг М га боғлиқлигн (б).
Бунда S М ўзаро индукция коэффициентига тескари боғланган бўлгани учун унинг ортиши билан тескари боғланиш чизиғи пастга сурилади ва стационар амплитуда катталашади. Аксинча, М кичрайса, стационар амплитуда ҳам кичраяди. У М нинг бирор М_кр критик қийматигача давом этади, чунки бун­да чизнқларнинг кесишиб ўтиши йўқолади. Бунинг маъ- носи шуки М≤М_кр бўлганда тескари боғланиш коэф- фициенти кичик бўлгани учун генератор уйғонмайди.
Стационар амплитуданинг ўзаро индукция коэффи­циентига боғлиқлиги 6.5б-расмда тасвирланган. Унинг турғунлик шартини аниқлайлик. Бирор сабабга кўра затвор кучланишининг амплитудаси ΔU_ст га ортсин. Унда кейинги тебраниш даврида S ўзининг «Р» нуқтадаги қийматидан кичик бўлиб қолади. Бу нагрузка контурига киритиладиган энергиянинг камайишига олиб келади. Натижада тебраниш амплитудаси кичрая бошлайди ва U_ст қийматга эришади. Аксинча, тебраниш амплитуда­си ΔU_ст миқдорга кичрайса, ортади ва контурга энер­гия киритилиши ортиб, тебраниш амплитудаси ўсади; яна U_ст қийматга эришилади.
Демак, генератор мувозанат ҳолат («Р» нуқта)дан чиқса, ички ўзгаришлар уни яна ўз холатига қайтаради. Шунинг учун «Р» нуқтада тебраниш амплитудаси турғун бўлади.
Генераторнинг юқорида ифодаланган режими юм- шоқ иш режими деб ата­лади. У қуйидагилар билан характерланади.
1. =f(U₃) боғланиш билан тескари боғланиш тўғри чизиғи бир нуқтада кесишади ва у тебраниш­нинг стационар амплитудасини ифодалайди.
2. Тебранишнинг уйғониши М = М_кр қийматга мос келади ва у ягона бўлади (6.5 б-расм).