Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

6.6-расм. Қаттиқ иш режимдаги стационар ампли­туда (а) ва унинг М га боғлиқлиги (б).


3. М>М_кр қийматларда уйғониш бўлиши учун таш- қи туртки талаб қилинмайди. Тебраниш ҳосил бўлиши учун системадаги кичик амплитудали флюктуациялар етарли бўлади.
Бошланғич ишчи нуқта динамик характеристика- нинг пастки эгри чизиқли қисмига жойлашган бўлса, тескари боғланиш чизиғи = f(U₃) характеристикани М нинг қийматига қараб ё бир нуқтада (M₁), ёки икки нуқтада (М₂) кесиб ўтади. Улар 6.6а-расмда тасвирланган (1, 2, 3, 4, 5 нуқталар). М<М_кр1 да улар кесишмайди. М<М_кр2 қийматларда тескари боғланиш коэффициен­та кичик ва генератор уйғонмайди.
М = М₂ қийматда тескари боғланиш чизиғи харак­теристикани икки нуқтада (3 ва 5) кесиб ўтади. Бу ге­нератор иккита мувозанат ҳолатга эга бўлишини кўр- сатади. Лекин улардан бири турғун бўлиб, иккинчиси турғун эмас.
Ҳақиқатан ҳам, агар генераторда U_ct5 кучланиш билан ифодаланадиган тебранишлар ҳосил бўлганда у бирор сабабга кўра кичрайиб қолса, тебранишнинг нав- батдаги даврида янада кичрайган бўлар эди. Нати- жада контурга киритиладиган энергия камайиб, тебра­ниш амплитудаси кичраяр, ҳатто тебраниш сўниб қолар эди.
Агар тебраниш амплитудаси U_ст5 қийматдан ортса, затвор кучланиши ортиб, нинг ортишига, яъпи кон­турга энергия кириши ортишига олиб келган бўлар эди. Бу тебраниш амплитудасини яна орттирган бўлар эди. Ленин амплитудаиинг бу ортиши "3" нуқта билан ифо­даланадиган иккинчи мувозанат ҳолатгача давом этиши мумкин. У генераторнинг иккинчи мувозанат ҳолати бўлиб, юмшоқ иш режимидаги каби турғун амплитудали тебранишларни характерлайди (U_ст3). Лекин бунда ге­нераторнинг уйғониши учун етарлича катта амплитуда­ли туртки талаб қилинади.
Генераторнинг бундай иш режими унинг қаттиқ иш режими деб аталади. Унда генератор ташқи турткисиз уйғониши учун уни юмшоқ иш режимига мос келадиган мувозанат ҳолатга (3-нуқтага) ўтказиш керак. Бунинг учун тескари боғланиш коэффициентини орттириш талаб қилинади. 6.6 а-расмдан кўринадики, генератор ўз-ўзидан уйғониши учун тескари боғланиш M = M₁ қийматга мос келишн керак. Бунда у = f(U₃) чизиқни бир нуқтада кесиб ўтади. Бундам ташқари, генераторнинг ташқи турткисиз уйғониши М>М_кр1 қийматга ҳам мос ке­лади.
Ташки туртки таъсирисиз тескари боғланишнинг ўзгариши билан стационар амплитуданинг ўзгаришини кўрайлик. Бунда тескари боғланишнинг М < M_кp1 ва М<С М_кр2 қийматларга мос келадиган катталикларида генерация бўлмайди. Фақат М=М_кр1 қийматда тебранишлар сакраш билан вужудга келади (U_ст2) ва М нинг ортиши билан стационар амплитуда катталиги ўснб боради (6.6б-расм). Агар шунда М кичрая бошласа, тебранишнинг стационар амплитудаси ҳам кичраяди. Лекин М = M_кр1 қийматга эришилганда теб­раниш узилмай давом қилаверади (U_ст < U_ст2). У М= М_кр2 қийматга эришилганда, сакраш билан узилади (U_ст4).
Демак, тескари боғланишнинг узатиш коэффициента иккита критик қийматга эга бўлади. Улардан да тебраниш уйғонса, - да у узилади.
Шундай қилиб, генераторнинг қаттиқ иш режимида ге­нерация сакраш билан ҳосил бўлади ва узилади; тебраниш етарлича катта амплитудага эга бўлади. Бундан ташқари генераторнинг каттиқ иш режими тежамкор режим ҳисобланади, чунки у чизиқли бўлмаган режимда ишлайди.