Radioaktivlik yemirilish. Yadro reaksiyalari



Download 52,85 Kb.
bet1/2
Sana29.04.2022
Hajmi52,85 Kb.
#590183
  1   2
Bog'liq
Radioaktivlik yemirilish. Yadro reaksiyalari


Radioaktivlik yemirilish. Yadro reaksiyalari

YAdroning o’z-o’zidan bir yoki bir nechta zarrachalar chiqarish hodisasi radioaktivlik deyiladi. SHunday yadrolarni radioaktiv yadrro deb yuritiladi.


Radioaktiv yadrolarning o’zidan biron-bir turdagi zarralarni chiqarib, boshqa yangi yadroga aylanish jarayoni radioaktiv yemirilish deyiladi. Radioaktiv yemirilishda radioaktiv yadrolarning sonining o’zgarishi


(6.1)

qonun bo’yicha o’zgaradi. Ushbu ifodani radioaktiv yemirilish qonuni deb yuritiladi, bunda λ – yemirilish doimiysi.


Tabiatda mavjud yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba’zi hollarda radioaktiv yadrolar biron-bir turg’un yadrolarni zaralar bilan yoki yadrolar bilan bombardimon qilish natijasida hosil bo’ladi. Bunday radioaktivlikni sun’iy radioaktivlik deyiladi.
Radioaktiv moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch qismga α- zarrachalar, β- zarrachalar, γ-zarachalarga bo’lingan.
Radioaktiv yemirilishlarning 5 xili uchraydi. SHulardan ikki xilini ko’rib chiqimiz.

  1. α-emirilish. Og’ir yadrolarning o’z-o’zidan α- zarrachalar chiqarish jarayoni α- yemirilish deyiladi. U



ZXA Z-2UA-4 2He4 (6.2)

siljish qoidasiga bo’ysunadi.



  1. β-emirilish. YAdrolarning o’z-o’zidan elektronlarni (β ) yoki protonlarni (β ) chiqarishi β-emirilish deyiladi. Ular



ZXA Z+1UA e- e (6.3)


ZXA Z-1UA e+ e (6.4)

siljish qoidalariga bo’ysunadi.




Radioaktiv yemirilish va siljish qoidasi

1933 yilda Irеn Kyuri va Frеdеrik Jolio Kyuri ba’zi еngil elеmеntlar - bor, magniy, alyuminiylar -zarrachalar bilan bombardimon qilinganda pozitronlar (pozitron е] - elementar zarracha bo’lib, uning massasi elektron massasiga tеng, ammo musbat elеktr zaryadiga ega elektron va pozitronning zaryadlarining absolyut miqdorlari bir xil) ajralib chiqishini kuzatdilar. Avval alyuminiyga -nurlar tasir эttirib, radioaktiv fosfor hosil qilinadi:



Bunda nеytronlar ham ajralib chiqadi, so’ngra hosil bo’lgan bеqaror radioaktiv fOSfor pozitron chiqarish bilan еmirilib, krеmniyning barqaror izotopiga aylanadi:



Shunday qilib, sun’iy ravishda radioaktivlik hodisasi kashf etildi. Hozirgi davrda sun’iy yul bilan kimyoviy elementlarlning yuzlab radioaktiv izotoplari hosil qilingan. Radioaktiv elementlarl va ularning tabiatini o’rganuvchi kimyoning bo’limi radiokimyo dеb ataladi.


Yadrolarning elеmеntar zarrachalar (nеytronlar va protonlar) yoki boshqa yadrolar (masalan  - zarrachalar yoki dеytronlar 1N2) bilan o’zaro tasirlashuviga yadro reaksiyalar dеyiladi.
Birinchi sun’iy yadro reaksiyasi 1919 yilda Rеzеrford tomonidan amalga oshirilgan edi: azot atomlariga -zarrachalar oqimini tasir эttirib, kislorod izotopi ni hosil qilgan edi:

Shunday qilib, elementlarlning bir-biriga sun’iy aylantira olish mumkinligi tajribada isbot etildi.

1-misol. Urandan 5 ta -zarracha va 2 ta  zarracha ajralib chiqishi natijasida hosil bo’lgan yangi moddaning davriy sistemada joylashgan o’rni, tartib nomeri va nisbiy atom massasini toping.

Yechish: Uranning tartib nomeri 92, nisbiy atom massasi esa 238 ga teng. Siljish qonuniga asosan elementning tartib nomeri bitta -zarracha ajralib chiqqanda 2 birlikka kamayadi va bitta  zarracha zarracha ajralib chiqqanda o’zgarmaydi. Shunga asosan z q92-5.2+2q84 ga teng bo’ladi. elementning attom massasi esa -zarracha ajralib chiqqanda 4 birlikka kamayadi va bitta  zarracha zarracha ajralib chiqqanda o’zgarmaydi. Shunga asosan hosil bo’lgan yangi elementning massasi Aq238-4.5q218 ga teng. Hosil bo’lgan yangi element davriy jadvalda VI gruppaning asosiy gruppasiga joylashgan poloniyning izotopidir.


2-misol. Radonning yarim yemirilish davri 4 kunga teng. 20 kundan keyin 0,01 g radondan qancha qoladi.
Yechish: Agar yarim yemirilish davri va dastlabki miqdor m1 berilgan bo’lsa, uning ma’lum bir vaqt oralig’ida еmirilgan keyin qolgan miqdori (m2)ni quyidagi tenglama yordamida hisoblab topish mumkin.
bunda n-yarim yemirilishlar soni bo’lib ayni misolda 5 ga teng.
; m1 = 0,01 g;

3-misol. izotopining yarim yemirilish davri 36 oyga teng. Uning yemirilish konstantasi uning atomlari 1 sek ichida umumiy atomlari sonida qancha qismi еmirilganini ko’rsatadi. Shunung uchun har qanday radioaktiv elementning yarim yemirilish davrini sekundlar bilan olish kerak.



formuladan

4-misol. izotopining yemirilish konstantatasi 1,472.10-27 sek-1 ga teng. Uning yarim yemirilish davri necha kunga teng?

Yechish:



2,864.102 sek ___________ 1 kun
0,471.107 sek ____________ x kun
Bundan:
kun


Download 52,85 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish