Работа в малых группах как одна из форм организации познавательной деятельности учащихся при обучении русскому языку

2.2.Guruh ishini tashkil qilishni rejalashtirish

O'qituvchi guruhning har bir a'zosining ishini qanday rejalashtirishi va ta'minlashi ko'p jihatdan jamoaning topshiriqni bajarishiga va bolalarda qanday tadqiqot va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishga bog'liq.

Kichik guruhlardagi tadqiqot bosqichida bolalar turli axborot manbalaridan foydalanishni o'rganadilar. Matn bilan ishlashda ular ish qismlarining materiallari haqida kerakli faktlarni tanlash, taqqoslash, operatsiyalar ketma-ketligini o'rnatish va nikoh sabablarini aniqlashni o'rganadilar. Buning uchun o‘quvchilarga kerakli ma’lumotlarni to‘plash, harakatlar algoritmini tuzish, mustaqil ravishda ish rejasini tuzishda yordam beradigan texnologik xarita maketidan foydalanish muhim ahamiyatga ega. O'qituvchi nafaqat ish rejasini muhokama qilish va tuzatish, balki bolalarga guruhning har bir a'zosi nima qilishini aniqlaydigan ko'rsatmalar berishi kerak. Bolalar o'sib ulg'aygani, birgalikda ishlash tajribasiga ega bo'lishi va kerakli tadqiqot va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishi bilan texnologik xaritalardan foydalanish zarurati yo'qoladi.
Topshiriqning amaliy qismini bajarish bosqichida bolalar ish uchun zarur bo'lgan to'g'ri asboblarni, ish qismining materiali va o'lchamlarini tanlashni, mahsulotni belgilashni, materiallarni qayta ishlash texnikasini o'zlashtiradilar. Muhim bosqich - bu murakkab mahsulotni yig'ish, uning qismlari guruhning turli a'zolari tomonidan tayyorlangan. Bu erda asosiy e'tibor jamoaviy ishning uyg'unligi va o'zaro yordamiga qaratilishi kerak.
Kichik guruhlar ishida ham muammolar mavjud, masalan:
shovqinning kuchayishi, talabalarning turli xil ish masalalarini muhokama qilishlari natijasida paydo bo'ladi;
guruh a'zolari o'rtasidagi ziddiyat, uni hal qilish orqali talabalar nafaqat topshiriqga javob izlaydilar, balki boshqa nuqtai nazarni hurmat qilishni ham o'rganadilar. Shu bilan birga, tarbiyaviy ish jarayonida pozitsiyalar almashinuvi o'z nuqtai nazarini boshqa shaxsning ko'zi bilan ko'rib chiqish, o'z bilimlarini aniqlashtirish va boyitish, shuningdek, harakatlarni o'zlashtirish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. o'quv faoliyatini shakllantirishda muhim rol o'ynaydigan nazorat va baholash;
tinglashni istamaslik. Ushbu muammoni hal qilish uchun o'qituvchi tinglovchilar e'tiborini jalb qilishning turli usullarini qo'llashi kerak.
Hozirgi davrda akademk litsey, kollej va undagi ukuv, tarbiya jamoa oldiga juda katta ijtimoiy axamiyatga molik vazifalar kuyilmokda. Akaedmik litsey yosh avlodning dunyokarashini tarkib toptirish, goyaviy va siyosiy jixatdan chiniktirishi yuksak axlokiy fazilatga ega kilishi mexnatga va ongli kasb tanlashga tayyorlash lozim. Bu vazifalarni xal kilishda gurux raxbari muxim rol uynaydi. Chunki u bir gurux sharoitida tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga karatilgan ishlarni tashkil etadi va boshqaradi. Guruh rahbarning ko’p kirrali vazifasi «Ta’lim tugrisida» gi Konun va «Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi»da. «O’quv yurti ichki nizomlari» da bayon kilingan bulib, unda akademik litsey, kollej direktoriga, tarbiyaviy ishlarning tashkilotchilariga, ukituvchilarga, ota-onalarga va gurux raxbarlariga tavsiyalar berilgan; akliy, axlokiy, mexnat, yestetik a jismoniy tarbiyaning vazifai va mazmuni guruxlarga nisbatan moslashtirilgan.
Ana shunga kura gurux raxbari kuyidagi vazifalarni bajaradi: O’ziga yuklatilgan guruxda tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifan bajarishda u yolg’iz emas. Shu guruxda dars dars berayotgan turli fan ukituvchilari bilan yakin xamkorlikda va ularga suyangan xolda ukuvchilarda dunyokarash asoslarini shakllantiradi, axlok tarbiyasini amalga oshiradi. Kamolot tashkiloti xamkorligida, muntazam suratda ularga tayanib va kundalik ishda yorda uyushtirib talabalar bilan darsdan tashkaridagi xilma-xil ishlarni tashkil etadi va gurux jamoasini mustaxkamlaydi. Ukuvchilarning birligiga bulgan kizikishini va qobiliyatini ustirish, har bir ukuvchining individual –ruxiy xususiyatini hisobga olgan holda kasbga yunaltirish – guruh rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda u har bir ukuvchining sogligini mustahkamlashga ham e’tibor beradi.
Guruh rahbarining diqqat markazida talabalarning yuqori darajada uzlashtirishini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir talabaning kundalik uzlashtirishidan voqif bulib turadi, orqada qolayotganlarga uz vaqtida kechiktirmay yordam uyushtiradi. Guruhdagi talabalarning uz-uzini boshkarish ishlarini yunaltiradi, ular ishtirokida guruh jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi, ukuv yurti mikyosida uyushtirilayotgan muhim tadbirlarda uz guruhining faol qatnashishini ta’minlaydi.
Guruh talabalarining ota-onalari, korxonalar va muassasalardagi, turair joylardagi oila va uquv yurtiga yordam beruvchi homiy mahallalar bilan yaqin aloqa urnatadi. Guruh rahbari shu guruhda dars berayotgan barcha fan ukituvchilari urtasida, ukuvchilari urtasida, ukuv yurti bilan oila urtasida talabalarga nisbatan yagona talablar o’rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarkatib, oila bilan ukuv yurti urtasidagi aloqani mustahkamlaydi. Guruh rahbari o’z guruhidagi turli hujjatlarning: guruh jurnali, uo’quvchilarning reyting daftarchasi, shaxsiy hujjatlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Ko’rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffakiyatli hal kilish guruh rahbarining shaxsiy sifatlariga ham boglikdir.
Guruh rahbarlarining shaxsiy sifatlariga qo’yiladigan talablar o’qituvchiga qo’yiladigan talablardan farq qilmaydi. Lekin guruh rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatidan andoza oladigan shaxs bulganligi uchun ham bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida o’rin egallaydi. Tarbiyaviysh ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining goyaviy ishonchiga va siyosiy ongining darajasiga bogliq. Guruh rahbari o’zining g’oyaviy-siyosiy ongini oshiradi. Bu guruh rahbariga bolalarni onglilik ruhida tarbiyalashga, ular orasiga yot idealogiya va yomon xulkning kirib borishiga karshi kurasha olishimkoniyatini bera oladi.
Gurux raxbarining axloqiy obrusi goyat darajada yuqori bulishi ham bu urinda muhimdir. Gurux rahbari ana shundagina tarbiyaviyta’sir kuchiga ega buladi. Tarbiyachiningn shaxsiy fazilatlari, ma’naviy kiyofasi ukuvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Guruh rahbari uchun kasbiy malaka va kunikmalarga ega bulishning uzi yetarli emas. U o’z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi fukarolik fazilatlari, intizomi va odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan xam ta’sir o’tkazadi. Chunki tarbiyachilik talanti juda kup sifatlarni chukur bilish, keng fikr doirasi, ishga jon dildan kungi qo’yish, bolalarga bo’lgan cheksiz muhabbat, muomalada nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq, temperament, aql va odoblilik namunasi, aloqada nazokat va sipolik, vazminlik va kamtarlik kabi fazilatlarning bo’lishini takozo kiladi. Bunga yana tarbiyachilik texnikasi kushilsa ishda muvaffakiyat ta’minlanishi tabiiydir.
Tarbiyachilik texnikasi gurux raxbarining asosiy kurolidir. Guruh rahbaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya kilish, har bir talaba shaxsini inson sifatida hurmat kilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bulish, uz malakasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondoshish talab kilinadi. Muximi shundaki, guruh rahbarining uz bolalarda tarbiyalamokchi bulgan goyaviy-axlokiy goyaga mos bulishi kerak. Tarbiyadagi oldiga kuyilayotgan talablar tarbiyachi harakterda hamisha ham namoyon bulavermasligidadir. Guruh rahbarining faol jamoatchi sifatida xamisha namuna kursatishi muxim axamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ (kattalar bilan xam, kichiklar bilan ham tez aloqa urnata olish qobiliyatiga ega bo’lishi, ro’y berayotgan hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga boglab baholashgina emas, balki ruy berish sababiga qarab hukm ham chikarishi pedagogik optimizmga, ijod kilish qobiliyatiga ega bulishi kerak.
Guruh rahbari uquv yurtidagi eng unievrchal pedagogik hisoblanib, u bajaradigan mehnatning uochovi, chegarasi yuq. Uning bilmagan ishi uddasidan chika olmaydigan sohasi bo’lmaydi. Shu bilan bir qatorda u begaraz, xolis va ta’masiz shaxs bulib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Guruh rahbari pedagoglar, otaonalar va ukuvchilarni uzaro boglovi shaxs sifatida barcha tomonlarning nukai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirishi, o’zaro aloqalarning to’gri bulishiga ta’sir o’tkazishi va ayni vaqtda o’zining pozitsiyasini anik ta’minlay olishi kerak. Bu esa donolikdir. Mana shu fazilatlar guruh rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga va uning muvaffakiyatini ta’minlashga garov buladi.

8.