R1 splablikasi oliy ya o'rta

LAMBDATSIZM VA PARALAMBDATSIZM

L tovushining noto،g،ri talaffuz etilishi IvmbdaOsizmdir. Uni boshqa tovushlar bilan almashoirib talaffuz etilisli paralambdvOsizm deyiladi.

L tovushining losil bo'lisl mexanizmi ٩uyidvgicla: bu tovusl Ovlaffuzida lablarning canday holaOda bo‘^!!¡ shu tovusldan keyin kelayotgan unliga bogdiq. Tisllar orasida ma’lum oraliq boMisli Oervk. Til uchi yuqori tisllarga yoki milkka tsgib turvdi.Uning yonlari saa yucori jag' oisllariga tsgmasligi 0sra0., clunOi 1 tovuali losil bo'lialida havo oqimi yon tomonlaridan o'tadl. Ba'zilarida havo oqimi bir yondan, ko^٠proq chap tomondan chlqadl. Bu normal holatdlr. Tilning orqa qismi esa ko'tarilib, til egar shakllga keladi. Yumshoq tanglay koTariladi. Ovoz boylamlari jipslashadi.

Lambdatsizmning turlari rotatsizmning turiariga o'xshashdir. Ular qo'yidagicha:

1. 
   I. tovushi umnman talaffuz etilmasligi, masalan, sholg'om- shog'om. olcha-ocha;
   
2. 
   L tovushini yumshatibroq talaffuz etilishi, masalan, olcha- olcha, olma-olma, ltig’at-lyug‘at;
   
3. 
   Burun lambdatsizmi. Bunda yumshoq tanglay tilning orqa qismi bilan jipslashadi. natijada havo oqimi burun bo'shlig'idan oTadi.
   

Paralambdatsizmlarga kelganda bularning turlari ham ko٠p, xususan 1 tovushi, r, v, u tovushlari bilan almashtirilib talaffuz etiladi.Masalan, gilos-givos. olma-ovma; lampa-uampa, olma-ouma, ro'mol-ro'mou. Ba'zan L oTniga ruscha «о‘» tovushiga o'xshash tovush talaffuz etilishi mumkin. Masalan, olma-oo٠ma, olcha-oo‘cha, gilos-gio‘os. Paralambdatsizmning boshqa turlarida L tovushini y, n, d tovushlari bilan almashtlrl lishl mumkin, masalan lampa-yampa, kalish- kayish, lola-nona, lampa-nampa, bola-boda, olma-odma.

Lambdatsiz.mni bartaraf etishda taqlid yo’ini qrllash kamdan-kam hollarda natija beradi. Chunki uning artíkulatsiyasl murakkabroqdir.Bu tovushni talaffuzini yoiga qo'yishdan oldin tayyoriov mashqlarini oTkazish foydalidir. Bularga lablarni cho،chchaytirish, yoyish, cho‘zish kabi mashqlar kiradi. Til bilan quyidagi gimnastika oTkaziladi: tilni keng yoyib koTsatish, kurak shakliga keltirish, uni chaynash, tilning eng keng qismida qog'ozchani puflab tashlash, tilni keng qilib koTsatish. Shu mashqlar orqali bola havo oqimini tilning yon tomonlaridan chiqarishga oTganadi, tilni kerakli holatda ushlay oladi.

«L» TOVUSHI TALAFFUZINI YG'LGA QO‘YISH

Logopad oynaga qarab turib logopedning koTsatganini taqlid yoii bilan bajaradi. Bunda logoped tilni keng yoylb tishlar orasiga qo'yadi. Shu holatda bolaga a yoki rus tllidagl oTrnlilari ayttiriladi. Bunda logoped harakatlarni yaxshilab tushuntirib beradi.

Shu holatda aytilgan a voki oTovushl L tovushiga o،xshab ketadi. Lekin logoped buni bolaga aytishl kerak emas, chunki bola oldin noto'g’ri talaffuz etib yurgan I tovushiga o'tib ketadi.

Agar bola yuqorida aytib o'tilganlarni bajara olmasa shu mashqlarda qiynalsa, havo oqimini tilning yon tomonlaridan chiqara olmasa, og'iz bo‘shligkni kerakli shaklga keltira olmasa, bola bilan quvidagi tayyorlov mashqlari o'tkaziladi.

Logoped keng yoyilgan tilini tishlab, lunjlarini bo’rttirib turib puflashi kerak. Bola puflashni o،rgangandan so'ng xuddi shu mashqni ovoz chiqarib turib bajaradi. Natijada shovqin aralash L tovushi hosil bo،ladi.So،ngra 1 tovushi bo‘g‘in va so‘zlardagi talaffuzi avtomatlashtiriladi. Avtomatizatsiyalashtirish davomida shovqinsiz L tovushi hosil boUishiga asta-sekin erishiladi.Bu ishni "al" kabi yopiq bo،g،lnlar talaffuzini mashq qilishdan boshlash maqsadga muvofiqdir.Bunday bo،g‘inlar talaffuzi o‘zlashtirilgandan so‘ng "al-a" so‘ng٢a "la" bo^inlari ustida ish olib boriladi. Keyingi bosqichlarda (Ali) so،zidagi «i» tovushi, «о» va «o‘»lardan tuzilgan bo‘g;inlar ustida ish olib boriladi. Masalan, ala, ali, alo, alu, la, lu, li vujudga keltiriladi.

L tovushini to‘g،ri talaffuz etishga o'rgatishda bolani havo oqimini yon tomonlardan chiqara bilishiga o‘rgatish juda qiyin boMadi. Ayniqsa 1 tovushini N tovushi bilan almashtirilishini yengish qiyin. Logoped maxsus zond yoki shpatel bilan tilning yon qismlarini bosib turib, til uchini yuqori tishlarga tekkazib turadi. Bu holda havo oqimi tilning yon qismi bilan yuqori jag‘ tishlari o‘rtasida hosil boMadigan yo،ldan o‘tadi. Zond o‘rniga qalam yoki plastmassadan t“‭٠١/‬yorlangan tayoqchani qoklash mumkin.Agar «1 tovushi «v» bilan almashtirilsa, logoped pastki labni zond, shpatel yoki barmog‘i bilan tushiradi. Shunday usul bilan paralambdatsizm tuzatiladi. L tovushi o‘zbek tilidagi «v» tovushining tusini qo‘shib turib talaffuz etilishi ham mumkin,masalan; lampa-vampa.