R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Sug‘orish usullari. Dunyo mevachiligida va, shu jumladan, 
O‘zbekistonda sug‘orishning to‘rtta usuli qollaniladi:
–  Pol olib sug‘orishda bog‘da daraxt tanasidan 1–3 m oraliqda 
(daraxtning katta-kichikligiga qarab) uzunasiga va ko‘ndalangiga 
plug bilan pushtalar olinadi. Pushtaning balandligi va eni 30 sm 
bo‘ladi. Natijada, bog‘ bir qancha pollarga bo‘linib chiqiladi. Bu 
pollarga suv to‘ldiriladi. Ularda suv 6 dan 12 soatgacha turadi. 
Bog‘ tuprog‘ining sho‘rini yuvishda ham shu usuldan foydalani-
ladi.
–  Uya olib sug‘orishda daraxt atrofi uya olib biroz kovlanadi 
va uyalarga suv quyiladi. Bu usul tekislanmagan, past-baland, 
suv bir me’yorda kelib turmaydigan va qisqa muddat beriladi-
gan joylarda qo‘llaniladi. Pol va uyalar daraxt atrofida suvni ko‘p 
to‘plash imkonini beradi.
– Bostirib sug‘orish usulida tekis yerda barpo qilingan 
bog‘lar bostirib sug‘oriladi. Bu usulda sug‘orilganda suvning 
yerga bir tekis taralishi va singishi, pastroq joylarda to‘planib 
qolmasligi va ayrim joylarni yuvib ketmasligi kuzatib turiladi. 
Suvni bir daniga quyib, ayrim polosalarni ketma-ket suvga bosti-
rish ma’qul. Bu usul yaxob suvi berishda qo‘llaniladi.
–  jildiratib sug‘orishda sog‘ tuproqli bog‘ daraxt qator oralari-
ga 20–25 sm chuqurlikda va egatlar orasini 100–120 sm, o‘rtacha 
qumoq tuproqli yerlarda esa 80–100 sm va yengil qumoq tuproqli 
yerlarda 60–70 sm qilib okuchnik bilan egat olinadi. Birinchi egat 
daraxt tanasidan 0,75–1,0 m oraliqda o‘tkaziladi. hosilga kirma-
gan yosh bog‘larda daraxt qatorlarining har qaysi tomonidan bir–
ikki egat olinadi. Daraxtlar o‘sgan sari egatlar ko‘paytirilib (qa-
tor oralari kengligi va tuproqning sifatiga qarab) olti–sakkiztaga 
yetkaziladi.
Egatlarning uzunligi yerning nishabliligiga bog‘liq bo‘ladi; sal 
nishab yerlarda egatning uzunligi 150 m, qiyaroq yerlarda esa suv 
tuproqni yuvib ketmasligi uchun egat 75–100 m qilinadi; tuproq 

---

96
tagida shag‘al toshli qatlami bo‘lgan yerlarda egatning uzunligi  
50 m gacha bo‘ladi. Aks holda tuproq bir tekis namlanmaydi.
Egatlar bog‘ni sug‘orish oldidan olinadi. Suv o‘qariqdan 
15–20 egatga sekin jildiratib qo‘yiladi va egat oralari yaxshi 
namlangunga qadar ikki–uch kecha-kunduz davomida jildi-
ratib sug‘oriladi. Kuzda tuproq suvni kamroq o‘tkazadigan 
bo‘lib qoladi, bunda tuproqni chuqurroq yuvish uchun uzoqroq 
sug‘oriladi.
Suvni egatlarga to‘g‘ri taqsimlash uchun uzunligi 25–30 sm, 
dia metri 3–5 sm bo‘lgan yog‘och yoki temir naylar qo‘yiladi. 
jildiratib sug‘orilganda suv tuproqning ildiz taralgan qatlamini 
bir tekis namiqtiradi va ildizlarning hamma tomonga me’yorida 
o‘sishi uchun qulay sharoit yaratadi. Bu usulda sug‘orilganda 
yer yuzasida qatqaloq hosil bo‘lmaydi, pol yoki uyalar olib 
sug‘orilgandagiga qaraganda qo‘l mehnati kamroq sarflanib, suv 
ham tejaladi.
jildiratib sug‘orish eng mukammal va O‘zbekistonning bar-
cha viloyatlarida bog‘larni sug‘orishda qo‘llaniladigan asosiy 
usul hisob lanadi. Bu usul bilan daraxtlarni sug‘organda o‘rtacha 
hosildorlik 12–15 s/ga gacha oshirishi ko‘pgina o‘tkazilgan ilmiy 
izla nishlarda ko‘rsatilgan (Ostonaqulov T.E. va boshqalar. Meva-
sabzavotchilik va polizchilikdan amaliy mashg‘ulotlar. – Samar-
qand. 2004, 260-bet);
Daraxtlar o‘tqazilgach bir–ikki yil mobaynida daraxt tanasi-
dan 0,75–1 m oraliqda olingan halqasimon ariqchalar sug‘oriladi. 
Ariqchalar yoz bo‘yi saqlanib qoladi va sug‘orilgandan keyin 
yumshatiladi, sug‘orish oldidan esa tuzatib qo‘yiladi. Suv halqa-
simon ariqchalarga daraxt qatorlari bo‘ylab olingan o‘qariqlardan 
beriladi. Daraxtlar biroz o‘sgandan keyin halqasimon ariqlardan 
etnas, balki egatlardan sug‘oriladi.
Sug‘organda suvni kamroq nobud qilish va ariq kovlashda 
bo‘ladigan xarajatlarni kamaytirish uchun keyingi yillarda egi-
luvchan elastik quvurlar qo‘llanila boshladi. Bunday quvurlarni 
joy-joyiga qo‘yish va yig‘ib olishda KD-35 yoki DT-54 markali 
traktorlarning o‘raydigan moslamalaridan foydalaniladi. Bu usul 

---

97
sho‘rlangan  tuzlarning  yer  yuziga  chiqib  ketish  havfi  bo‘lgan, 
shu ningdek, sizot suvlari yaqin joylashgan tuproqni sug‘orish 
uchun, ayniqsa, qulaydir. Bu usul bog‘larni sug‘orishni qisman 
mexanizatsiyalashtiradi.
Keyingi yillarda O‘zbekiston Respublikasida ham progressiv, 
ya’ni yomg‘irlatib sug‘orish usuli qo‘llanilmoqda. Bu usul ariq 
bilan suv keltirib bo‘lmaydigan tog‘ yonbag‘irlarida, sizot suvlari 
juda yaqin joylashgan va ular sathini kamaytirishning imkoni 
bo‘lmagan yerlarda, shuningdek, kanallarida suv kam bo‘lgan 
joylarda qo‘llanilishi tavsiya etiladi.