R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Simbag‘az o‘rnatish texnikasi. Kartalarning burchagiga, 
tok turlari qator orasi uchun qabul qilingan masofaning teng 
yarmidagi oraliqda, o‘rtadagi tomonga va tok qatorlaridan 10–
12 sm nariga asosiy ustunlar o‘rnatiladi. Ular orasiga sim tor-
tiladi va shu sim bo‘уlab 70 sm chuqurlikdagi o‘ralarga barcha 
keyingi ustunlar o‘rnatiladi.
Yerni ishlash va sug‘orish. Tokzor yerini ishlash toklar-
ning sifatli va barqaror mo‘l hosil beradigan bo‘lib yaxshi o‘sishi  

---

148
uchun qulay sharoit yaratadi. Yerni ishlash tufayli tuproq aeratsi-
yasi uchun sharoit yaratishga, begona o‘tlarga qarshi kurashish-
ga, o‘g‘it solish va toklarni qishlash uchun ko‘mishga erishiladi.
Tokzorlar yerini kuzda haydash ishi toklarni qishda ko‘mish 
bilan birga olib boriladi. Yer PRVN-2,5 markali mashinada 25–
30 sm chuqurlikda haydaladi.
Qo‘lda ko‘miladigan tokzorlar ham PRVN-2,5 markali 
plug bilan tuproqni tashqariga ag‘darib haydaladi. Tok yerda 
o‘stiriladigan tokzorlarda esa bahorda tok ochilgandan so‘ng 
yer bir marta yoppasiga chopiladi, yozda sug‘orilgandan keyin 
ariqlar yumshatiladi va qatorlardagi begona o‘tlar yo‘qotilib cho-
piladi.
Sug‘orish.  Tok ildiz tizimining baquvvat rivojlanganligi, 
so‘rish kuchining kattaligi va yashash sharoitiga qarab o‘zining 
anatomik, fiziologik tuzilishiga ko‘ra qurg‘oqchilikka nisbatan chi-
damli bo‘ladi. Shu bilan birga barcha organlarining suvga nisbatan 
katta  talabchan  bo‘lishiga  ko‘ra,  u  mezofit  o‘simlik  hisoblanadi, 
biroq namlikdan qattiq ta’sirlanadi. Zangining o‘sishi, hosil tugi-
shi, uning pishishi davrida tok har kuni suv bug‘lantiradi. O‘suv 
davrida suvning eng ko‘p qismi bug‘lanishga ketadi. O‘zbekiston 
sharoitida tokzorlarni sug‘orishda asosan egat va bostirib sug‘orish 
usullaridan foydalaniladi.
O‘g‘itlash. Ток bir joyda ko‘p yil davomida o‘sib, tuproq-
dan ko‘p oziq moddalar oladi. Akademik R.R. Shreder nomi-
dagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik institutining 
ma’lumotlariga ko‘ra, gektaridan 200–300 s hosil olinganda 
bir yillik o‘sish va olingan hosil hisobiga tok yerdan 89–102 
kg azot, 40–50 kg fosfor va 200–300 kg kaliy oladi. Tok oziq 
moddalarning asosiy qismini gullay boshlagandan to mevasi 
pisha boshlaguncha talab qiladi (A. Ribakov, S. Ostrouxova, 
1981).
Tokzor barpo qilish uchun ajratilgan uchastka tuprog‘ining 
unum dorligini oshirish uchun yerni ag‘darib haydashdan oldin 
yaxshi chirigan go‘ng yoki kompost (gektariga 40 t) yoki bu ning 
o‘rniga gektariga 180–220 kg fosfor va 100–120 kg kaliy (sof 

---

149
oziq modda hisobida) mineral o‘g‘it solish kerak. hosil beradigan 
tokzorlarni o‘g‘itlash me’yori gektariga: 120 kg azot, 90 kg fosfor 
va 30 kg kaliy yoki mine ral o‘g‘itga aylantirib hisoblanganda 350 
kg ammiakli selitra, 600 kg ammoniy sulfat, 500 kg superfosfat va 
60–90 kg kaliyli tuz solinadi.