R. X. Maksudov

U stm a-ust  payvandlash. 
Ulanish  lozim  b o ig a n   ikki  detaining,
1. 
Masalan,  listning  biri  ikkinchisi  ustiga  q o‘yib  payvandlansa, 
ustm a-ust  chok  hosil  bo‘ladi.  Bunday  hollarda  payvand  chokning 
k o iid alan g   kesimi  uchburchak  shaklida  b o ia d i  va  burchakli  yoki 
valiksimon  chok  deb  ataladi.  C hokning  shakli  normal,  botiq  va  qabariq 
b o iis h i m um kin 
(2.29-rasm).
F
П
J 
F
II
В
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

а)
Б)
2.29-rasm.
2.30-rasm.
Qabariq  chok  detaining  ulangan  joyidagi  kesimini  sezirarli 
darajada  o ‘zgartiradi,  bu  esa,  o ‘z  navbatida  shu  yerda  kuchlanishlarning 
qo'shim cha  to ‘planishiga  sabab  bo‘ladi.  Ana  shu  nuqtaiy  nazarda, 
choklam ing  botiq  boMgani  yaxshi.  Ammo,  choklarni  botiq  qilish 
qo‘shimcha  mehnat  talab  etadi.  Shuning  uchun  aksaryat  choklar  normal 
shaklda  tayyorlanadi.  Lekin  o'zgaruvchan  kuch  ta’sir  etadigan  hollarda 
chokni  botiq  qilib  tayyorlash  tavsiya  etiladi.  Burchakli  choklarning 
asosiy  xarakterli  oich am lari  bu  uning  kateti  va  balandligi.  Chokning 
balandligi  uning  katetiga  bog'liq  bo‘lib,  quyidagicha  h=ksin45°=0,7k 
aniqlanishi  mumkin, 
2.29-rasm.
Qalinligi  S=3  mm  bo'lgan  listlar  uchun  katet  К  ning  eng  kichik 
qiymati  3  mm  bo‘lishi  mumkin.  Detallami  ustma-ust  payvandlashda 
choklarni  ta’sir  etayotgan  kuch  yo'nalishiga  tik,  parallel,  m a'lum  
burchak  hosil  qilib  joylashtirish  mumkin,  birinchi  holda  payvand  chok 
ro‘para chok 
2.30a-rasm
  deb  ikkinchi  holda-yonbosh  chok, 
2.30b
 deb 
ataladi.  Yonbosh  chok  qanchalik  uzun  bo‘lsa,  kuchlanishni  ham 
shunchalik  ko‘p tavsiya etiladi.
Ustma-ust  payvandlangan  birikmalarda  cho‘zuvchi  va  siquvchi 
kuch  ta’sirida  cho‘zuvchi  va  siquvchi  kuch  ta’sirida  choklar  kesimiga 
tekshirilib  mustahkamligi  quyidagicha aniqlanadi.
r, 
[2.24]
A 
6-1
...
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

^ШДВЩТТТШШГ
F,
и
bunda:  xkes,  [x]'kes -  kesimidan  kuchlanishni  ruxsat etilgan  qiymati;
Igok  ~
  chokning  hisobiy  uzunligi.  Payvandlash  ro‘para  chok 
bo‘lganda 
lgok =21 p  (2.30a-rasm). 
Payvandlash  yonbosh  chok  bo‘lganda 
Uok  =21 von  (2.30b-rasm). 
Payvanlash  ro'para  hamda  yonbosh  boMganda 
lg()lc
  shu  choklarning  uzunligini  у ig‘indisiga teng olinadi.
Yonbosh 
choklar 
nosim- 
m etrik 
boMganda 
2.31-rasm
 
chokning  uzunligini  shu  chokdan 
detaining  ogMrlik  m arkazigacha 
boMgan 
masofani 
teskari 
pro- 
portsional  tarzda  olinadi, y a’ni
t j { . 2=e2iex 
2.31-rasm.
bunda  har  ikki  tomonidagi  choklarda  kuchlanish  qiymati  bir  xil  boMib, 
qiymati  quyidagicha aniqlanadi:
T = F/[0,7k((i
 + *,)]< [r‘] 
[2.25]