R. X. Maksudov

9.2-§  Ich q u ym a  m ateriallari va  o ‘lch am lari
Sirpanish  podshipniklarida  val  sapfasi  emas,  balki  ichquyma 
nisbatan  tez  yeyilishi  kerak,  chunki  vallarni  almashtirish  ichquymalarga 
nisbatan 
qimmat  turadi.  Val  sapfalari  yeyilishini  kamaytirish  uchun 
termik qayta  ishlanadi.
Ichquyma  materiallari  ishqalanish  koeffitsiyenti  kam,  yeilishga 
chidamli,  issiqlik  o ‘tkazuvchan,  zanglamaydigan  xususiyatlarga  ega 
bo‘lib  metall, metallokeramika va metalmas  materiallardan  tayyorlanadi.
Metall  ichquymalar.  Material  sifatida  bronza,  babbit,  alyuminiy 
qorishmalari  hamda  antifriksion  cho‘yanlar ishlatiladi.
Katta  yuklanish  va  o ‘rtacha  tezlik  bilan  harakatlanadigan  mexa- 
nizmlarda  antifriksion  xususiyatlarga  ega  bo‘lgan  BrOlOFl,  Br04TS4 
S l7   va  boshqa  markali  bronzalardan  tayyorlangan  ichquymalar  ishla­
tiladi.  Alyuminiy  (BrA9JZL),  qo‘rg‘oshin  (BrS30)  qorishmalaridan 
tayyorlangan  ichquymalar,  sapfasi  toblangan  vallarda  ishlatiladi.  Sekin 
harakatlanadigan  mexanizmlarda  antifriksion  xususiyatlarga  ega  b o ‘lgan 
AChS-l  markali  cho‘yan  materiallar  ishlatiladi.
Metallokeramikadan  tayyorlangan  ichquymalar  mis  yoki  metall 
kukunlariga  grafit,  qalay  va  qo‘rg‘oshin  qo‘shib  presslash  vordamida 
hosil  qilinadi.  Bu  ichquymalar  poristos  boMganligi  uchun  moy  bilan 
singdiriladi, 
natijada 
ishlash 
jarayonida 
moylanmaydi. 
Bunday 
ichquymalar  sekin  harakatlanuvchi  mexanizmlarda,  moylash  qiyin 
b o l g a n   uzellarda  ishlatiladi.  Metallmas  ichquymalarda  artifriksion 
xususiyatlarga  ega  bo‘lgan  ASP  markali  plastmassalardan  yoki  rezina  va
178
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shunga  o ‘xshash  materiallardan  tayyorlanadi.  Bu  ichquymalar  suv 
yordamida yog‘langanda ham yaxshi  ishlaydi.
Ichquymalar  o ‘q  bo‘yicha  siljimasligi  uchun  chiqiqli  qilib  tayyor- 
landi.  Devorining  qalinligi 
s
 
sapfaning  diametri  d  val  materialga 
bog‘liq 
bo‘lib, 
cho'yan 
va 
bronzadan 
tayyorlangan 
ichquyma 
devorlarining  qalinligi 
S
  =  
0.03d+l-4m m .  Chiqiqning  o ‘lchami  b 
=  
1.2
S
,  h  = 0 .6
S
  (
9.5-rasm).
Katta  seriya  bilan  tayyorlanadigan  ichquymalarda  ishqalanish 
yuzasiga  lenta  qoplanadi.  Bunda  lentaning  qalinligi  1.5-2.5  mm  gacha 
bo'lib,  qoplash  uchun  ishlatiladigan antifriksion  material laming qalinligi
0.2-0.3mm  gacha bo'lishi  mumkin.
9.5-rasm .
Podshipniklarni  ishlash  sifatiga  podshipnik  uzunligini  diametriga 
nisbati,  y a ’ni  1/d  nisbat  katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bu  qiymat  kichik  bo‘lsa 
uzeldan  moy  oqib  ketish  xavfi  tug‘iladi,  bu  qiymat  katta  bo‘lganda 
ishqalanish  yuzasida  bosim  notekis  taqsimlanadi  natijada  bosim  katta 
boMgan joylarda yeyilish  tezlashadi,  Shuning  uchun  bu  qiymatni  ishlash 
jarayoniga 
qarab 
tanlash 
tavsiya 
etiladi. 
Masalan. 
avtomobil 
dvigatellarida 
0.5-0.6; 
dizel 
podshipniklarida 
0.5-0.9; 
prokat 
stanoklarida  0.6-0.9;  umumiy  mashinasozlikda  esa  1.5  gacha  qabul 
qilish  mumkin.