R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

TО‘QIMACHILIK SANOATINING TARAQQIYOT
BOSQICHLARI
Tо‘qimachilik sohasi о‘z taraqqiyotida bir necha bosqichlarni bosib
о‘tdi. Uni shartli ravishda uch bosqichga bо‘lish mumkin.
Birinchi bosqich - eng qadimgi davrlardan XVII asr oxiri – XVIII
asr о‘rtalarigacha
Ikkinchi bosqich  - XVIII asr о‘rtalaridan XX asr о‘rtalarigacha
Uchinchi bosqich - XX asr о‘rtalaridan hozirgi kunlargacha
Birinchi davrda tо‘qimachilikning barcha jarayonlari-yigirish,
tо‘qish, tikish, ya’ni xomashyodan tayyor mahsulot gazlama yoki kiyim
ishlab chiqarishgacha bо‘lgan jarayon qо‘lda bajarilgan. Hindisiton,
Xitoy, Koreya, О‘rta Osiyo va boshqa hududlarda qо‘l va oyoq bilan
harakatga kelitiriladigan ilk dastgohlar paydo bо‘lgan.
Ip-gazlama olish uchun Koreys tо‘quv dastgohi

---

22
Xitoy ipak tо‘quv dastgoxi
Negerlarning Exve qabilasi tо‘quv dastgohi

---

23
E.Kartrayt mexanik tо‘quv
dastgohi ixtirochisi
Tо‘qima tayyorlash uchun ingliz tо‘quv dastgohi
Dastlab yigirishda tolani о‘rash uchun  yog‘och (chо‘p)dan
foydalanilgan. Bunda ip chalkashib tugun bо‘lib qolmagan. Keyinchalik
yog‘och (chо‘p)dan tolani aylantirishda ham foydalanishgan. Shunday
qilib, urchuq paydo bо‘lgan. Sо‘ng tik va gorizantal joylashgan tо‘quv
dastgohlari yaratilgan. Tabiiyki, bо‘lar qо‘l uchun moslamalar edi.
Djon Key ixtiro qilgan “Moki-samalyot”       1733 yilda D.Key “Moki-samalyot”ga patent oldi
XV asrga kelib uyg‘onish davrining buyuk
rassomi, me’mor va mexanik Leonardo da Vinchi
birinchi marta о‘zi aylanadigan qurilmani yaratdi.
Tо‘qimachilikning rivojlanishida XVII-XVIII
asrda, Yevropa mamlakatlarida, xususan
Angliyada (1640-1642) va Fransiyada (1789) rо‘y
bergan burjua inqiloblari katta ahamiyatga ega
bо‘ldi. Bu inqiloblar natijasida, birinchidan,

---

24
E.Kartraytning dunyoda birinchi amaliy mexanik
tо‘quv dastgohi (1786 yil)
Jakkordli qо‘lda tо‘qish mashinasi
hokimiyatga mulkdorlar sinfi yoki о‘sha davr tili bilan aytganda,
burjuaziya sinfi keldi. Feodal-pomeshchiklar, ya’ni yirik yer egalari esa
hokimiyatdan ketdi. Bu hol insoniyat jamiyatida feodal jamiyatdan
burjua jamiyatiga о‘tishni boshlab berdi.