R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

2-rasm. Yangi tovarni rejalashtirish jarayoni
5
 
Bozorda raqobat bevosita yuz bersa, bozordan tashqarida xususan ishlab 
chiqarishda unga hozirlik ko‗riladi, raqobatga g‗olib chiqish chora-tadbirlar amalga 
oshiriladi. Bozorda narxni uzgartirish, savdo reklamasini tashkil etish orqali 
bellashuv yuz beradi. Bozor raqobatni shart-sharoiti qandayligi haqida axborot 
5
Muallif tomonidan ma‘lumotlar asosida ishlab chiqilgan 
g‘oyaning hosil bo‘lishi 
Filtrlash: yomon g‘oyalarni chiqarib tashlash. 
Tovar ko‘rsatkichlarini mavjud ko‘rsatkichlar bilan taqqoslash
Bo‘lajak mahsulotni baholash 
Xaridorga tovarni taqdim qilib, uning munosabatini va tovarni 
shu bosqichda xarid qilish niyatini aniqlash (so‘rab chiqish, 
intervyu) 
Konsepsiyani tekshirish 
Bo‘lajak talab va xarajatlarni, ko‘zda tutilayotgan sarmoya va 
daromadlarni tahlil qilish 
Sinov marketingi
Tovarni butun marketing rejasi bo‘yicha sotish: savdo
 kanallari, 
raqobat, narxlar, muddatlar va shch.k. 
Iqtisodiy tahlil 
Tovar g‘oya holatidan jism holatiga aylanib boradi va yasash, 
o‘rash, materiallar tanlash a bazaviy modelni belgilaydi
Mahsulotni ishlab 
chiqarish 
Tovarni bir necha hududlarda sotish va voqealarning borishini 
amalda kuzatish 
Tijoriy savdo-sotiq

---

20 
beradi, unga asoslanib chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Bu o‗rinda bozor alohida rol 
o‗ynaydi. 
Raqobatchilar faoliyati haqidagi ma‘lumotlarni yig‗ish va ularni tahlil qilish 
muntazam ravishda o‗tkazib turiladigan va anchagina ko‗p mehnat talab qiluvchi 
ishdir. Bozordagi raqobatni tahlil qilishning birinchi bosqichi - bozorning 
raqobatchilik jarayonlariga jalb qilinganlik darajasini asosiy omillar tahlili asosida 
baholashdir. Bu omillar qatoriga quyidagilar kiradi
:
-raqobatchi firmalar soni va ularning quvvati; 
-raqobatchilar ishlab chiqarish-bozor faolyatining diversifikatsiya darajasi; 
- talab hajmining o‗zgarishi; 
- raqobatchilar strategiyasidagi tafovutlar. 
Ikkinchi bosqich
 
nihoyasida asosiy raqobatchilar mavjud bo‗lgan bozorlar 
ajratib olinadi. 
Tahlil natijalari bozorni ushbu omillarga ko‗ra segmentlarga ajratish imkonini 
beradi. Konyunktura - bozorda yuzaga kelgan iqtisodiy vaziyat bo‗lib, unga talab va 
taklif o‗rtasidagi nisbat, narxlar darajasi, tovar zahiralari, buyurtmalar portfeli va 
hokazolar deb ta‘rif berishadi. Konyunkturani o‗rganish va oldindan aytib berish 
zarurdir, chunki uni bilish - eng foydali narxlarda xarid qilish va sotish, tovar ishlab 
chiqarish hajmini bozorda kutilayotgan vazyaitga muvofiq kengaytirish yoki 
qisqartirish demakdir. Bunda har qanday oldindan aytib berish, hatto u noto‗g‗ri 
bo‗lib chiqsa ham ahamiyatga egadir. 
Konyunkturani o‗rganish bozor va uni oldindan aytib berishga tayyorgarlik 
ko‗rish uning ayni paytdagi ahvolini aniqlash hamda unga o‗tgan yarim yil yoki bir 
yil uchun umumiy xarakteristika berish imkon beradi. Shundan so‗ng ishlab chiqarish 
tahlil qilinadi. Bizni qiziqtirayotgan tovarning butun bozorlar bo‗yicha umumiy 
ishlab chiqarish dinamikasi ko‗rib chiqiladi. Bu tovarni ishlab chiqarish hajmi 
o‗zgarishining asosiy sabablari (yangi quvvatlarning ishga tushirilishi, 
avtomatlashtirish darajasini oshirilishi va hokazolar) ko‗rsatiladi. 
Shuningdek, talab va iste‘mol, tovar uning savdosi, narx-navo va boshqalar ham 
ko‗rib chiqiladi. Konyunktura tahlilining pirovard vazifasi kelgusida yuzaga keluvchi 

---

21 
vaziyatni aniqlash, foydalanish lozim bo‗lgan imkoniyatlarni hamda yuzaga kelish 
ehtimoli mavjud bo‗lgan hamda ehtiyot bo‗lish lozim bo‗lgan xavf-xatarlarni 
aniqlashdir.