R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

11.4. Elektron tijorat va elektron to’lov tizimi 
Elektron  savdo-  sotiqning    yaratilishiga  1970  yilda  AQSH  da  ma’lumotlarni 
kompyuter  tarmoqlarida  elektron  ko’rinishda    -  EDI(Electronic  Data  Exchange)  va 
banklar orasida pullarni elektron almashishning paydo bo’lishi asos bo’ldi.  
Internetni rivojlanishi  xamma  savdo- sotiq bilan shug’ullanadigan  firmalarning 
hamda  mijozlarning  bu texnologiyaga bulgan qiziqishi  tezda ortdi. Internet  sub’ekt 
darajasida  elektron  savdo-sotiqni  rivojlanishiga  olib  keldi.  Kichik  korxonalar  va 
shaxslar,  o’zlarining  tijorat  kelishuvlari  va  boshqa  turdagi  operatsiyalarini  elektron 
rejimda,  yaьni aniq  vaqt (on-line) rejimida – pul almashtirish bankomatining  ishlash 
rejimida olib borishadi.   Bankomat  bilan  prossing  markaz  o’rtasida    bo’ladigan   
hamma  operatsiyalar  va  xisob  raqamlar  bo’yicha  tranzaktsiyalar  real  vaqt  birligida 
amalga oshiriladi. 
Elektron  savdo-  sotiq  asosida  yangi  savdo-  sotiq  korxonalarini  –elektron 
dukonlarni yaratmoqda,  rakobatning kattaligi sababli ularda  yangi  turdagi xizmatlar 
va tovarlar paydo bo’lmoqda.  
Elektron  savdo-  sotiq  asosiy  momenti  bo’lib  tovarlarni  Internetda  aylanishi 
xisoblanadi. 
Tovarning aylanishi , uni sotishga muljallangan tuliq kompleks tadbirlar asosida 
amalga  oshirilishi  lozim.    Ular  axborotni  ishlab  chiqish  va  ishlatish,  reklama 
tadbirlari  va shunga o’xshash tadbirlardir. 
Tovarning Internetda aylanishining quyidagi usullari bor 
 
Bannerlar orqali reklama 
 
Offlayn reklama 
 
Qidiruv tizimlariga va kataloglarga ro’yxatga o’tish orqali reklama 
Bannerlar  orqali  reklama.  Banner  (inglizcha  banner  –  katta  xarflar  bilan  yozilgan 
sarlavxa)  reklama  beruvchining  WEB-saxifasi  bilan  giperssilka  orqali  bog’langan 

---

 
153 
aniq ko’rinishga     ega  rasmdir.  
Bannerlarning  qo’yidagi  o’lchovlari  keng 
tarqalgan: 468x60, 400x50, 88x31.  
       Offlayn  reklama.      Offlayn  reklama  bu  Internet-  kompaniyalarning  tovarlarini 
radio  orqali  reklama  qilishdir.  Boshqacha    qilib  aytganda,  Internet-  kompaniyalar 
o’zining  ishlash  jarayonida  o’z  eьtiborlarini  asosan    radio,  televizion,  bosma 
reklamaga qaratishadi.   YAngi  elektron  markani  yaratish  va  firma  imidjini  orttirish  
uchun  radioreklama  juda  xam  mos  xisoblanadi.  Sababi  radioreklama  auditoriyasida  
35-55 yoshgacha bo’lgan insonlar sanaladi.