R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
 
 
 

---

 
17 
1.3  O’zbekiston Respublikasi axborotlashtirish milliy tizimini 
shakllantirishning xuquqiy bazasi 
O’zbekiston  Respublikasi  mustaqqillikka  erishgan  dastlabki  yillardanoq, 
axborotlashtirishning  milliy  tizimini  shakllantirishga  e’tibor  berila  boshlandi  va  bu 
soha bosqichma-bosqich rivojlantirilmoqda.  
2003  yilda  qabul  qilingan  yangi  tahrirdagi  «Axborotlashtirish  to’g’risida»gi 
Qonun  bilan  uning  huquqiy  tayanchi  yaratilib,  axborotlashtirishning  iqtisodiy, 
huquqiy  va  tashkiliy  asoslari  aniqlandi  va  axborotlashtirish  sohasida  davlat 
siyosatining asosiy yo’nalishlari belgilab berildi. 
1995  yil  fevralda  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining 
«UzPAK»  ma’lumotlar  uzatish  milliy  tarmog’ini  yartish  (MUMT)  va  xalqaro 
tarmoqlarga,  shu  jumladan,  Internetga  chiqish  to’g’risidagi  qarori  qabul  qilindi. 
Ushbu qarorga asosan, korxona telekommunikatsiya xizmatlarini ko’reatish bo’yicha 
«Milliy  operator  va  provayder»  maqomini  oldi  va  xo’jalik  hisobidagi  «UzNET» 
axborot-kompyuter xizmati uning tarkibiga kiritildi. 
Hozirgi  kunda  ushbu  qonunga  muvofiq,  vazirliklar,  idoralar,  muassasa  va 
tashkilotlar mamlakat hududida joylashgan bir qator xalqaro tashkilotlarning axborot 
tizimlari  va  tarmoqlarini  ma’lumotlar  uzatish  milliy  tarmog’iga  birlashtirish  yo’li 
bilan yagona axborot maydoni yaratilmoqda. 
1991-2003  yillarda  300  dan  ortiq  normativ-huquqiy  hujjatlar  chiqarildi. 
Ulardan 15 dan ortig’i to’liq axborotlashtirish amaliyotiga tegishlidir, qolganlari esa 
muayyan muammolar bo’yicha alohida me’yorlarni o’z ichiga oladi [13]. 
Tavsiya 
xarakteridagi 
qonunchilik 
hujjati 
«Ishtirokchi-davlatlarda 
axborotlashtirish  munosabatlarini  tartibga  solish  tamoyillari  to’g’risida»,  «Davlat 
sirlari  to’g’risida»,  «Arxiv  fondlari  va  arxivlar  to’g’risida»,  «Kompyuter  uchun 
dasturlar  va  ma’lumotlar  bazasini  huquqiy  muhofaza  qilish  to’g’risida»gi  qonunlar 
qabul  qilindi  va  qilinish  arafasida.  Quyidagi  bazaviy  qonunlarni  rivojlantirishda 
maxsus  qonunlar  bloki  ishlab  chiqildi,  bular:  «Iqtisodiy  rivojlanish  va  tadbirkorlik 
faoliyatini  axborot  bilan  ta’minlash  to’g’risida»,  «Xalqaro  axborot  almashinuvida 
ishtirok  etish  va  axborot  mahsulotlarini  eksport  qilishini  nazorat  qilish  to’g’risida», 
«Fuqarolarning  axborotga  kirish  huquqi  va  shaxsiy  ma’lumotlarni  himoya  qilish 
to’g’risida»,  «Ilmiy-texnikaviy  axborot  to’g’risida»,  «Ma’muriy  huquqbuzarliklar 
to’g’risidagi  O’zbekiston  Respublika  kodeksiga  o’zgartirishlar  va  qo’shimchalar 
kiritish  to’g’risida»,  «O’zbekiston  Respublikasi  jinoyat  va  fuqarolik  kodeksida 
axborot  bilan  ishlashdagi  huquqbuzarliklar  uchun  javobgarlikni  belgilash 
to’g’risida». 
Hattoki qonunchilik  hujjatlarining saralangan  ro’yxati  ham axborotlashtirishni 
huquqiy  ta’minlash  muammosining  murakkabligi  va  ko’p  tarmoqliligi  to’g’risida 
tasavvur bera olmaydi. 
Axborotlashtirish  faoliyati  sohasida  qonunchilik  yaratish  yo’lidagi  muhim 
qadam sifatida - 1995 yil 25 yanvarda qabul qilingan «Axborot, axborotlashtirish va 
axborotni  himoya  qilish  to’g’risida»gi  O’zbekiston  Respublikasi  Qonunining  qabul 
qilinishini va kuchga kiritilishini ko’rsatish lozim. Bu Qonun ishlab chiqaruvchilar va 
iste’molchilar o’rtasidagi munosabatlarni quyidagicha tartibga soldi: 

---

 
18 
-      axborot  resurslarini  yaratish,  yig’ish,  qayta  ishlash,  to’plash  asosida 
shakllantirish va undan foydalanish va iste’molchilarga taqdim etish; 
-   axborot texnologiyalarini va ularni ta’minlash vositalarini yaratish va undan 
foydalanish; 
-      axborotni,  axborot  jarayonlari  va  axborot  almashuvida  ishtirok  etuvchi 
sub’ektlar, xuquqlarini himoya qilish. 
Axborot    texnologiyalarini    rivojlantirishning    olti    ustivor    yo’nalishi 
quyidagilardan  iborat:  
1.
 
Davlat  statistika  tizimi, kredit-moliya  va  bank tizimlari.   
2.
 
Elektron  ma’lumotlar  bazasi. 
3.
 
Fan-texnika  axborot (FTA) tarmog’i. 
4.
 
Ta’lim,  kadrlar    tayyorlash    va    qayta    tayyorlash,  ijtimoiy    muxofaza    va  
sog’liqni  saqlash  sohalari  axborot tizimlari. 
5.
 
Ma’lumotlarni  uzatish  va  aloqa  tizimlari. 
6.
 
Favqulotda    holatlarning    oldini    olish    va    xabar    berishning    axborot  
tizimlarini yaratish.  
Mazkur  dasturda   Vazirlik    va   Mahkamalarning  axborot  tarmoqlari, Milliy  
axborotni    hisoblash    tarmog’ini    yaratish,  kompyuterlar    va    hisoblash    texnikasi  
vositalarini    ishlab    chiqarishni    tashkil    etish,  yangi    axborot    texnologiyalari  
sohasida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish, hujjatlashtirishning  me’yoriy-uslubiy  
va    huquqiy    tizimini    yaratish    va    boshqalar    joy    olgan.  YUqoridagi    ko’rsatilgan  
vazifalarni  bajarish  bir  necha  bosqichda  amalga  oshirish  ko’zda  tutilgan. 
Respublikamizda  qabul  qilinayotgan  me’yoriy  hujjatlarda  kompyuterlashtirish 
va  axborot  texnologiyalari  sohasida  kadrlar  tayyorlash,  ularni  qayta    tayyorlashni 
rivojlantirish  va  takomillashtirishning  aniq vazifalari oldinga qo’yilgan va maqsadli 
yo’nalishlari  ifodalab  berilgan.  Jumladan,  Toshkent  eletrotexnika  aloqa  instituti 
Toshkent  axborot  texnologiyalari  universitetiga  aylantirildi.  Ushbu  universitetda 
yangi  mutahassisliklarning  keng  doirasi  bo’yicha  kadrlar  tayyorlash  tizimini  ancha 
kengaytirish  nazarda tutilmoqda.  Bundan tashqari, o’quv  yurtlarining  moddiy-texnik 
va ilmiy-tadqiqot bazasini kengaytirish yuzasidan  kompleks chora-tadbirlarni amalga 
oshirish nazarda tutilgan. 
Axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  sohasidagi  mavjud  qonunchilik 
tizimi  umuman  olganda  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarining        rivojlanish    
darajasiga        ijobiy        ta’sir          ko’rsatmoqda.    Respublikamizdagi        ko’pgina    
firmalar        telekommunikatsiya  axborot  texnologiyalari  bozorlariga  dadil  kirib 
bormoqdalar. 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo’yicha jahon hamjamiyatiga kirish 
faolligini  oshirish  maqsadida  qomusimizga,  fuqarolik  kodeksiga,  jinoiy  protsescual 
kodekslarga o’zgartirishlar kiritildi. 
Hukumatimiz  tomonidan  so’nggi  yillarda  axborotlashtirishga  oid  quyidagi 
qonunlar ishlab chiqildi: 
1.
 
Telekommunikatsiyalar to’g’risida.  
2.
 
Axborotlashtirish to’g’risida.  
3.
 
Aloqalar to’g’risida.  

---

 
19 
4.
 
Radiochastotalar spektori to’g’risida.  
5.
 
Pochta aloqasi to’g’risida.  
6.
 
Elektron hujjat aylanish to’g’risida.  
7.
 
Elektron to’lovlar to’g’risida.  
8.
 
Elektron raqamli imzo to’g’risida.  
9.
 
Elektrok tijorat to’g’risida.  
10.
 
Kompyuter jinoyatchiligi to’g’risida.  
11.
 
Elektron        hisoblash        mashinalari        va        ma’lumotlar        bazasi 
dasturlarini huquqiy himoyasi.  
12.
 
Topologiya va integral sxemalarni huquqiy himoyasi.  
13.
 
Axborotga kirishni kafolatlash va erkinliklari to’g’risida.  
14.
 
Standartlashtirish to’g’risida.  
15.
 
Kashfiyotlar,    foydali    modellar    va    sanoat    namunalari to’g’risida.  
16.
 
Alohida olingan faoliyat turlarini litsenziyalash to’g’risida.  
17.
 
Mualliflik huquqi to’g’risida.  
18.
 
Ilmiy-texnik axborot tizimi to’g’risida.  
19.
 
SHaxsiy ma’lumotlarni himoyalash to’g’risida.  
20.
 
Axborot xavfsizligi to’g’risida. 
Yaqindagina  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  sessiyasi  tomonidan 
qabul  qilingan  «Elektron  raqamli  imzo  to’g’risida»,  «Elektron  hujjat  aylanishi 
to’g’risida»  va  «Elektron  tijorat  to’g’risida»gi  O’zbekiston  Respublikasi 
Qonunlarining  loyihalari  birinchi  o’qishda  qabul  qilindi.  Nazarimizda  bu  qonunlar 
Respublikamizdagi  tadbirkorlik  faoliyatini  axborot  bilan  ta’minlanish  huquqiy 
bazasini yaratishga xizmat qiluvchi asosiy vositalardan hisoblanadi. 
«Elektron  tijorat  to’g’risida»gi  Qonunning  3-bandida  «Tovarlarni  sotish, 
ishlarni  bajarish  va  xizmatlar  ko’rsatish  bo’yicha  axborot  tizimlaridan  foydalangan 
holda  amalga  oshiriladigan  tadbirkorlik  faoliyati  elektron  tijoratdir»  deb  ko’rsatib 
berilishi fikrimizning         isboti hisoblanadi. Axborotlashtirishning milliy tizimini 
shakllantirishni  to’laqonli  amalga        oshirish        uchun        yuqorida  keltirilgan    
qonunlarning bajarilishini     ta’minlash zaruriy omil hisoblanadi. 
SHaxsiy     ma’lumotlarni     himoyalash,     axborot     xavfsizligi to’g’risidagi      
qonunlarni            axborotlashgan            jamiyatda            to’laqonli  qo’llanishi          muhim     
hisoblanib,     Respublikamizda     tadbirkorlik faoliyatini   axborotlashtirish   tizimini   
shakllantirish   uchun asosiy bo’lgan qonunlardan hisoblanadi. 
Ko’rsatib 
o’tilgan 
chora-tadbirlar 
va 
kompyuterlashtirish 
jarayonini 
rivojlantirish  yo’nalishlari  mamlakat  iqtisodiyoti  samaradorligining  o’sishida 
telekommunikatsiyalar, Kompyuter va axborot texnologiyalarining faol roli oshishini, 
odamlarning faoliyat va turmushi texnik qurilmalar va xizmatlarning eng  zamonaviy 
turlari  bilan  jixozlanishini  ta’minlash,  respublikaning  jahon  axborot  jarayonlariga 
muvaffaqiyatli integratsiyalashuviga  imkoniyat yaratadi.