R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

Elektron tijorat - biznes samaradorligini oshiruvchi manba 
11.1  Internet – elektron  tijoratning asosi 
Elektron tijorat  nima?  Bu texnologiya O’zbekistonga ham kirib keldi.  Elektron 
tijorat  –  bu  Internet  orqali  sotish  va  sotib  olishdir.  Uning  imkoniyatlari  turli  tuman. 
Internet  yordamida  o’zingizga  zarur  kitob,  kiyim,  yoki  kompyuter  va  xattoki  oziq  - 
ovqat    mahsulotlarini  xarid  qilishingiz  mumkin.  Xo’sh  Internet    qanday 
imkoniyatlarni yaratadi ?  
Bu texnologiya bir necha yillar davomida ravnaq topdi. Undan Dell, Cisco, IBM, 
HP,  Oracle,  Microsoft  va  Sun    kompaniyalari  juda  keng  ko’lamda  foydalanishadi. 
Cisco  kompaniyasi  mahsulotlarni  sotish  faoliyatining  ¼  qismini  Internet  orqali 
amalga oshiradi[18,20].  
Internetdan foydalanish sotuvchilarga qo’yidagi imkoniyatlarni beradi. 

 
Uzining  maxsuloti    va  tovarini  xalqaro  va  regional  darajada  reklama  qilish. 
Bundan tashqari reklama o’z ichiga umumiy tariflar bilan birgalikda, tovarning 
rasmini,  sotuvchi  taklif 
qilayotgan  chigirmalar 
hamda  qo’shimcha 
ma’lumotlarni  olishi mumkin 

 
Qo’shimcha biznes sheriklar orttirish maqsadida o’zining korxonasini reklama 
qilishi mumkin. 

 
Bozordagi narxlarni o’zgarishini tezkor kuzatib borishi mumkin; 

 
Invistrlar topish maqsadida  o’zining loyixalarini reklama qilishi mumkin; 

 
Sotilayotgan  tovarlar  uchun  internetdan    buyurtma        qabul  qilish  tizimini 
yaratishi mumkin; 

 
Elektron  pochta  orqali  sotuv  vakillari  bilan  tezkor  aloqa  o’rnatish  xamda 
biznes  bo’yicha  sheriklarni  maьlumotlariga  to’g’ridan  to’g’ri  kira  olish 
imkoniyati yaratiladi. 
Sotib oluvchiga esa: 

 
Kerakli tovarni sotadigan korxonani tezkor topish; 

 
Bozordagi  narxlar  bilan  tanishish,  hamda  kerakli  tovarni  sotadigan  va  narxi 
kanoatlantiradigan  sotuvchini topish; 

 
Elektron pochta  yordamida sotuvchi  –  firmaga  aniq surovlar  yuborish  hamda 
javob olish; 

 
Tovar buyurtma qilish; 

 
Ekspiditor va transport xizmatini ko’rsatuvchilarni tanlash; 

 
YUkni olib kelishini buyurtma qilish; 

 
Tulovlarni amalga oshirish v.b. 
Sotuvchilar  ham,  sotib  oluvchilar  ham,  Internetdan  o’zlariga  kerakli 
maьlumotlar manbai sifatida foydalanishlari mumkin. 
Internetning  tuzilishi  xar  doim  takomillashtirilmoqda,  imkoniyatlari  esa 
kengaymoqda. Xozirda  “Internet Help” deb nomlangan umuman yangi qidiruv tizimi  
yuzaga  kelgan.  Bu  tizimning  yangiligi  shundaki,  foydalanuvchi  kerakli  surovlarni 
oddiy  tilda  (yoki  shevada)  beradi.  Bu  surovnomalarni  qabul  qilgan  operator  shu 
surovnomaga taaluqli WEB-manzillarni yuboradi.   

---

 
150 
Bugungi kunda Internet jadal  tarzda nafaqat kompyuter texnikasi, balki boshqa 
texnologik 
jixatdan 
murakkab 
bo’lgan 
 
tovarlarni                                 
(telvizorlar,telefonlar)  ishlab  chiqaradigan  korxonalarga  ham  kirib  bormoqda. 
Bunday  korxonalarning  maqsadi  –  uy-jixoz  bozori  imkoniyatlaridan    to’liq 
foydalanish.  
SHu  sababdan  kompyuter  va  mobil  telefon  texnologiyalaridan  keng 
foydalaniladi, hamda virtual reallikga kirib borish vositalarini narxi tushiriladi, bu esa 
maьlumotlarga  Internet  orqali  etishishni  iqtisodiy  imkoniyatini  oshiradi.    Natijada 
alternativ qurilmalarni afzalliklarini yo’qqa chiqishiga olib keladi. 
 Misol  tariqasida,  Microsoft  kompaniyasi  muxandislari  oldiga  qo’yilgan 
masalalarni  olishimiz  mumkin:  kompyuterni  inson  ovozi  yordamida  boshqarish, 
kompyuterlarda tasvir sifatini oshirish v.b.