R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
 
 
 
 
 
 

---

 
140 
10- bob  Davlat sektorida elektron boshqaruv usullari 
 
10.1  Davlat sektorida boshqarishning elektron usulini qonunchilik asosida 
rivojlantirish 
Xozirgi  davrda  axborot  kommunikatsion  texnologiyalarni  (AKT)  jaxon  mikesida 
xaetga  keng  qo’llanishi  industrial  jamiyatdan  axborot  jamiyatga  utishi  bilan 
tavsiflanadi. AKT rivojlanishi umuman iktisodiy sohalarning rakobatbardoshligini va 
davlat boshqaruv samaradorligini oshiradi[19,29]. 
O’zbekiston Respublikasida AKT keng joriy etilishi uchun zaruriy shartlari bulib 
xukukiy  va  uyushtirish  shartlari  xisoblanadi,  bu  esa  uz  navbatida  jamiyatni 
demokratik  uzgarishlariga  olib  kelib  axolini  axborot  resurslarni  erkin  olishiga, 
uzatishiga va tarkatishga xukuk beradi. 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
I.Karimov 
Vazirlar 
Maxkamasida 
o’tkazilgan yigilishda o’zining ma’ruzasida ma’muriy isloxotning asosiy bir yunalishi 
bulgan  progressiv  axborot  kommunikatsion  texnologiyalarni  davlat  boshqarish 
tizimiga  boskichma-boskich  joriy  kilib,  uni  mukammallashtirib  borib  keraksiz 
xisobotlarni va kogozli xujjat almashuvini qisqartirishini ta’kidlagan. 
Davlat  organlari  va  boshqaruvida  AKTdan  foydalanish  kuyidagilarga  erdam 
beradi: 
- ochik turdagi fuqarolar jamoasini yaratishga; 
- davlat boshqaruv samaradorligini kutarishga; 
- davlat sektori xarajatlarini qisqartirishga; 
-  davlat  organlari  va  boshqaruvi  bilan  fuqarolar  xamda  xujalik  sub’ektlari 
orasidagi uzaro munosabatlarni yuksalishiga. 
Davlat  sektoriga  AKT  joriy  kilinishi  iktisodietni  rivojlanishini  tezlatadi,  ish 
samaradorligini oshiradi, davlat muassasalarining ishlab chikarish kuvvatini kutaradi. 
Davlat  sektorida  elektron  boshqaruv  usulining  maqsadi  va  masalasi 
kuyidagilardan iborat: 
-  axoli,  shaxsiy  sektor  va  nodavlat  jamiyatni  davlat  organlari  va  uz-uzini 
boshqaruv organlari xizmatlaridan maksimal darajada foydalana olish; 
-  AKTdan  foydalanish  erdamida  davlat  va  o’z-o’zini  boshqarish  korxonalarida 
eng yukori ish samaradorligiga erishish; 
- biznes iqlimini yaxshilash natijasida chet el investitsiyasini kiritish; 
-  shaxsiy,  jamiyatni  va  davlatni  axborot  xavfsizligini  ta’minlash  va  demokratik 
rivojlanishini  sharti  bulgan  erkin  va  teng  xukuklilik  ravishda  informatsiyani  olish, 
tarkatish va foydalanishning samarali tizimini yaratish. 
O’zbekiston Respublikasi davlat sektoriga elektron texnologiyaning qo’llanishi va 
rivolanishining  asosiy  yunalishi  bulib  xukukiy-normativ  bazani  mukammallashtirish 
xisoblanadi.  
SHu  yunalishdagi  asosiy  masalalardan  biri  bu  elektron  xujjatlarni  yaratish  va 
qo’llash  borasida  konunchilik  bazasini  shunday  yaratish  lozimki,  u  umumiy  axborot 
resurslar 
va 
tizimlardan 
foydalanish 
imkoniyatini, 
informatsiyaning 
konfeditsionalligini,  shuningdek,  oddiy  shaxslarning  shaxsiy  ma’lumotlarini 
saqlashga karatilgan bulmogi lozim. 

---

 
141 
Davlat  sektoriga  AKT  joriy  qilishda  xukuklarni  qayta  kurishda  asosiy  savollar 
bulib kuyidagilar xisoblanadi: 
-  davlat  organlari  va  boshqaruv  axborot  resurslari  va  axborot  tizimlaridan  erkin 
xolatda foydalanish xukukini xar bir fuqaroga joriy qilish; 
-  Internet  tarmogidan  foydalanib  davlat  iktisodiy  ishlarini  olib  borish  xukukini 
ta’minlash (elektron tijorat, elektron xujjat almashuv, axborot xizmatlar); 
-  davlat  tomonidan  AKTdan  foydalanilganda  uning  axborot  xavfsizligini 
ta’minlash; 
-  axborot  kommunikatsion  tizimlarda  yuritiladigan  elektron  xujjatlarning 
xakikiyligini aniqlash koidalarini urnatish;  
-  axborot  jamoaning  xukuklarini  mukammallashtirish,  chunki  xar  bir  axborot 
fuqaro  elektron  texnologiyani  davlat  sektoriga  joriy  kilganidan    sung  yangilikni 
sezmogi lozim. 
Davlat  sektorida  AKTdan  foydalanish  uchun  xukukiy-normativ  bazaning 
kuyidagi yunalishlarini mukammallashtirish lozim: 
- 
AKT 
sohasi 
buyicha 
umumiy 
konnunchilikni 
kompleks 
ravishda 
mukamallashtirib, xalqaro konunchilik bilan muvofiklashtirish; 
- 
informatsiyaning 
ochikligi 
va 
erishishligini 
saklagan 
xolda, 
lekin 
konfidentsional 
informatsiyalardan 
foydalanishga 
chegara 
kuyilgan 
xolda 
informatsiya xukukiy tartibini aniqlash; 
- kompyuter jinoyati xakida konun loyixasini tayerlash; 
-  konfidentsialь  informatsiya  xakida  konun  loyixasini  (ishdagi  sir,  tijorat  siri, 
bank siri va x.k.) tayerlash; 
-  axborot  xizmatlarni  kursatish  koidalarining  normativ  aktlarini  ishlab  chikarish 
(elektron xujjat ayirbolash, axborot resurslaridan foydalanish va x.k);  
-  elektron  xujjat  ayirboshlash  jaraenida    axborot  tizimni  yaratish,  ularning  uzaro 
munosabati, informatsiya xavfsizligi va muxofazasi uchun standartlar ishlab chikish. 
Boshqarishning  elektron  usuli  deganda  avvalambor  xamma  xujjatlarni  elektron 
kurinishga  utkazish  va  davlat  elektron  oldi-sotdi  jaraenini  rivojlantirish  demakdir. 
SHu  bilan  bilan  birgalikda  davlat  biznes  sohasida  ish  olib  boraetgan  fuqarolarga 
zamonaviy AKT qo’llash buyicha urnak bulmogi lozim.  
Davlat elektron oldi-sotdi jaraenining afzalliklari kuyidagilardan iborat: 
- ochiklik (ziddiyatni qaytarish);  
- teng xukuklilik (davlat buyurtmasini olishda rakobatni kuchaytirish); 
-  tejamkorlik  (davlat  sotib  oladigan  maxsulotlariga  ketadigan  xarajatlarni 
kamaytirish); 
- samaradorlik (konkurs buyicha oldi-sotdi jaraenini tezlashtirish). 
Davlat oldi-sotdi jaraeniga  utishda bir  necha  misolar bulib,  ulardan biri konuniy-
xukukiy bazani mukammallashtirishdan iborat. Elektron bozor uchun albatta elektron 
bojxona  bulmogi  lozim.  Busiz  xalqaro  elektron  savdo  bulmaydi.  SHuning  uchun 
bojxona  xujjatlarini  rasmiylashtirish,  xujjatlarni  soddalashtirish,  xalqaro  amalietga 
mos kelishi  va  xalqaro birikmalar  ES,  SNG bilan  integratsiya qilishi  uchun  xukukiy 
bazani  kengaytirish  kerak.  Faraz  qilinadiki,  agar  yuk  bojxonasidan  tovar  utmogi 
lozim bulsa, albatta uning elektron pasportida belgilangan bulmogi lozim. 

---

 
142 
AKTni  O’zbekiston  Respublikasi  davlat  sektoriga  joriy  qilish  va  rivojlantirish 
maqsadida bir kator konunlar qabul kilingan: 
- “Informatsiya erkinligi mukarrarligi va kafolati” (12.12.2002 y); 
- “Informatsiya xakida” (11.12.2003 y); 
- “Elektron rakamli imzo xakida” (11.12.2003 y); 
- “Elektron tijorat xakida” (29.04.2004 y); 
- “Elektron xujjat almashuv xakida”(29.04.2004 y) 
Keyinchalik  esa  konunchilik  bazasini  kengaytirib  kuyidagi  masalalarni  xisobga 
olishga  karatilmogi lozim. Bulardan: 
- “Kompyuter jinoyatchiligi xakida”; 
- “Elektron tulovlar xakida”; 
-  “Davlat  boshqaruvi  va  xokimiyati  berilganlar  bazasini  yaratishda  standartlari 
xakida”; 
- “SHaxsiy berilganlarni ximoyasi xakida”; 
- “Informatsiya xavfsizligi xakida”; 
- “Davlat elektron xizmatlari xakida”; 
- “SHaxsning elektron xujjatlar orqali tasdiklanishi xakida” va x.k. 
Bu konunlarni qabul qilish orqali elektron davlat boshqaruviga utishning xukukiy 
asoslari  yaratilgan  bulib,  O’zbekiston  Respublikasining  xalqaro  axborot  birikmalari 
bilan integratsiya jaraenlari rivojlanadi.