R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

syuitalik
 
tafakkur turi
 xos boig an  deb qayd etish mumkin. Gendelning cholg‘u 
musiqasining bosh kompozitsion tamoyili, jumladan, Concerto grosso 
kontrasti asosida tuzilgan: kirish qismining tantanali kayfiyati undagi 
polifonik  rivojlov  shiddati  va  kuychan  lirika  bilan  uyg‘unlashadi. 
M aium ki, Gendelning concerto grossolari XVIII asrning 30-yillarida 
mashhur b o iib  ketadi. Biroq concerti grossi so‘zi undan oldin italyan 
davr musiqa amaliyotida q o ila b  kelingan.  Yangilikka hamisha shay 
boigan kompozitor u yashagan mamlakat, davr talabi qilgan musiqa 
ehtiyojlariga tezkorlik  bilan javob  izlashga  harakat qiladi.  Italiyada 
Korelli asarlari, jumladan, konsertlari uning e ’tiborini jalb qiladi.
Gendelning  concerto  grosso  op.3  asari  torli  tarkib  uchun 
moijallangan.  Uni  ikki  goboy  (yoki  ikki  fleyta)  va  basso  continuo 
ijro  etadi.  Konsertlar or.6 -  faqat torli  va basso  continuo,  yakkaxon 
sifatida  ikki  skripka  bosh  o‘rinni  egallaydi.  Ko'plab  konsertlar 
fransuz va italyan turdagi  uvertyuralar bilan ochiladi.  Ularda albatta 
bir  fugalashgan  qism  boiib,  aksariyat  hollarda  tez  sur’atda  keladi. 
Fugalashgan boiim lar uvertyuralarda ham uchraydi.
Gendelning  klavir  musiqasining  asosiy  janri  sifatida  syuita 
alohida qayd etiladi. Uning har bir o‘n to‘qqizta klavir uchun syuitalari 
o'ziga  xos  olami  va  ko‘rinishi  bilan  ajralib  turadi.  Ayrim  syuitalar 
tantanali organ hajmdagi  prelyudiyalar bilan ochilib,  o‘z ichiga jiddiy 
yoyilgan fugalami kiritsa, boshqalari qadimgi sonatalarga yaqin turadi, 
qolganlari sof raqs suyitalar sifatida keladi. Biroq ularda ramziy holdagi 
klassik  raqslar  ketma-ketligi  saqlanib  qolinmaydi.  Ko‘pincha  Gendel 
asosan,  ikki-uchta  raqslar  bilan  cheklanib,  turkumni  boshqa  asarlar 
bilan  toidirgan.  Shuningdek,  syuitalarda  fugalashgan  boiimlar,
113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

variatsiyalar  va  badihago‘ylikka  asoslangan  asarlar  (fantaziyalar, 
prelyudiyalar)  o‘rin  oladi.  Asarlaming  qismi  uchtadan  yettiga  qadar 
asosan bir tonallikda kelishi bilan tavsiflanadi.
Kompozitoming  syuitalari  qatorida 
M 7,  g-m oll
  musiqa 
ixlosmandlari e’tiborini qozongan. Bu katta turkum bo‘lib, oltita turli 
xarakterdagi raqslardan tashkil topgan. Faqat uchtasiga nom berilgan. 
Bu:  IV  qism  -   sarabanda,  V  qism  -  jiga,  VI  qism  -   passakaliya. 
Birinchi  uchtasi  syuita  turkumi  uchun  xos  bo‘lmagan  asarlardir 
(uvertyura,  andante va allegro).  Shu bilan birga, kompozitor mazkur 
asarlami raqslar tabiyatiga yaqinlashtirishga harakat qiladi. Xususan, 
andante  musiqasi  4/4  o‘lchovida,  allemanda  xarakteriga  xos  ko‘ri- 
nishda,  raqs  kabi  shoshmay  ijro  etiladi.  Allegroda  Gendel  kuranta 
uchun  an’anaviy  bo‘lgan  3/8  o‘lchovni  saqlab,  unga  xos  jonli 
harakatni  ifoda  etadi.  Faqat  uvertyura  raqs  tabiatidan  yiroq  bo‘lib, 
uning  joylashuvi,  ya’ni  turkumni  ochib  bergani  tufayli  kirish 
vazifasini  bajaradi.  Jiddiy va yuksak bu uvertyura