R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi



Download 6,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/104
Sana11.01.2022
Hajmi6,12 Mb.
#345999
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   104
Bog'liq
Jahon musiqasi tarixi (R. Tursunova)

klas-
 
sik  davri
  (miloddan  avvalgi  V-IV  asrlar) 
tragediya  va  komediya janrlari  rivoj ining 
yetuk pallasi hisoblanadi.
Bizgacha 
Qadimgi 
Yunoniston 
musiqa san’ati haqida musiqiy namunalar 
kam  yetib  kelgan  boisa-da,  biroq  ular 
haqida  ma’lumot  Gomer  poemalari,  qadimgi  xumdon,  terakkota 
haykallari,  saroy  anjom  va  idishlari,  maqbara  devorlarida  bitilgan 
suratlarda  saqlanib  qolgan.  Eslatib  o‘tish  lozimki,  yunon  xalqi juda 
mohir raqqoslar b o iib , ko‘pincha o ‘zlarini jozibali raqs harakatlarini 
puflama cholg‘usi -  avlos joi'ligida ijro etishgan.  Ulaming sehrli va 
maftunkor ovozlarida tarannum  etilgan  qo'shiqlar, torli cholg‘ular -  
lira va kifara tovush sadolari bilan bezalgan.
Tantanali aytim va rivoyatlami kuylovchi professional va mohir 
xonandalar -  aedlar xalq orasida katta hurmat va ehtiromga sazovor 
boigan.  Agar jismoniy  kuch  va  iroda  Olimpiya  yig‘inlarida  namo- 
yish  etilgan  boisa,  xonanda  va  sozandalar,  shoirlar  uchun  alohida 
musobaqa  -   Pifiya  yi‘g‘inlarida  tashkil  qilingan.  Ko‘p  san’at  ahli 
Pifiya  o‘yinlarida  ishtirok  etib,  Olimpiya  sport  ustalari  kabi  muso- 
baqada  g‘oliblikni  q o ig a  kiritsagina,  g‘oliblik  nishoni  b oim ish  -  
lavr gulchambarîari bilan mukofotlanar edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Antik  madaniyatning  eng  yuksak  yutuqlaridan  bin  o ‘z  ichida 
drama  va  she’riyat,  musiqa  va  raqsni  mujassam  etgan  qadimgi 
tragediyalar  (fojialar)  boMdi.  Ayniqsa,  Esxil,  Sofokl,  Yevripid 
qalamiga mansub tragediyalar dunyoda  nihoyatda  mashhur boigan. 
Bugunda  ularning  nomisiz jahon  hamda  Yevropa  drama  va  musiqa 
teatrlari  rivojini  tasavvur  qilib  boim aydi.  Buyuk  tragiklar  -   Esxil, 
Sofokl,  Yevripid  va  komediyachi  Aristofan  o ‘z  durdonalarida 
musiqaga muhim dramaturgik vazifani yuklaganlar.
Ushbu  davrda musiqa tilida burilish yasagan xor  lirikasi  yunon 
adabiyot vakillari  va dramaturglari -  Timofey, Friniya, Kreks, Mela- 
nippida  ijodiy  izlanishlarida  ro‘y  beradi.  Qadimgi  Yunon  musiqasi 
aynan 
ellinistik davrda
  (miloddan  avvalgi  IV  asrning  ikkinchi  yar- 
midan boshlab) keng miqyosda 0 ‘rta dengiz yerlarida tarqab boradi.
Qadimgi  Yunon musiqasida ashula va cholg‘u yoMlarida harfíy
notalashtirish  uslubi qoilanil-
Afb TiA'Eysf&
’p]A'.№|fr¿'Oiiji-fríX 
cran 
Yunon  musiaasi  bir 
¡sSrew®  V 
X'jCI’XkK  Ufc / \Zj  ©dU* 
Iunun  «iuwqdí»! 
un
ovozli turida rivojlangan b o i-
i C
2
¡Hei  kahi 
sa-da,  ashula  yo£li  cholg‘u
i
 u t.¡> v<¡áM ^ -^ s a s w   garmonik 
intervallar  hosil
v  í 
1
1
 
%
 f 
?
 ja« —
i at vw|mwu  r HiHanEirfjchl* 
yuaumcii
ntng  lad  tafakkun  asosim  tet- 
^  
raxordlar  tashkil  etgan,  to-
vushlaming musiqiy aloqalari  kvartani  o‘ziga xos tarkibi  qamrovida 
anglangan.
Qadimgi  Yunon musiqasi amaliyotida turli xil cholg‘u asboblar 
keng qo‘llab kelinganligi ma’lum: torli guruh -  lira, kifara, forminga, 
kinir,  barbiton,  lirofeniks,  sambika,  spadiks,  psalteriy,  magadis, 
pektida,  epigoniy,  nabl;  damli  guruh -  avlos turli  xillari  (bombiks, 
borim, kalam, gingr, niglar, elim),  siringlar (bir-ikki  va ko‘p trubali) 
va truba (salpinga, keras); urma guruh -  timpan, sistr, kimval, krotal, 
psifir, roptr. Aleksandriyalik mexanik Ktesibiy (miloddan avvalgi III- 
II asrlar) birinchi suvli organ -  gidravlos asbobini kashf etgan.
8
www.ziyouz.com kutubxonasi


Qadimgi Yunonistonda, shuningdek, musiqiy nazariya va musiqiy 
estetika  sohalari  mukammal  darajada  rivoj  topadi.  Pifagor  va
pifagorchilar maktabi  musiqaning  bir 
qator  akustik  qonuniyatlarini  ilmiy 
darajada  izohlab  berdilar.  Aristoksen 
ilmiy  izlanishlarida  interval  va  to- 
vushqatomi  empirik-eshitish  hissiyo- 
tini  o‘rganib  chiqqan.  Musiqa  naza­
riya  ilmidagi  keyingi  tadqiqotlami  -  
Nikomax,  Klavdiy  Ptolemey  (milod- 
dan avvalgi  I-II  asrlar), Aristid Kvin- 
tilian,  Porfiriy,  Allipiy  (miloddan 
avvalgi  III-IV  asrlar)  muvaffaqiyatli 
amalga  oshirganlar.  Musiqaning  etik 
masalalari,  shuningdek,  ushbu yo‘na- 
lishdagi  konsepsiyani  bir  qator  antik  olimlar  o‘rganib  chiqqanlar. 
Ular orasida Platon va Aristotel izlanishlari alohida e’tiborga loyiq.
Shuni  ta ’kidlash  joizki,  qadimgi  Yunonistonning  gullab-yash- 
nagan  davrida  Yevropa  badiiy  madaniyati  rivoj i  uchun  tamal  toshi 
solingan.  Bugungi  kunga  qadar  biz  o‘sha  uzoq  davrda  iste’molda 
b o igan va qoilanilgan ko‘plab musiqiy tushunchalar hamda atama- 
lardan foydalanib kelmoqdamiz. Qolaversa, “musiqa” so'zining ma’- 
nosi ham uning so'z o ‘zagi  boim ish “muza” dan olingan b o iib , qa­
dimgi  yunonlarning asosiy bosh xudosi  boim ish -  Zevsning qizlari 
nomi bilan qiyoslanishi bejiz boimagan.
9
www.ziyouz.com kutubxonasi


Qadimgi Rim badiiy madaniyatining shaklanishi bevosita mazkur 
an’analar  vorisligi  (etrus,  yunon,  ellinistik)  va  Rim  davlatining 
(miloddan  aw algi  III  asr  oxiridan,  to  avvalgi  V  asrgacha)  kengligi 
bilan uzviy bogTiq edi.
Qadimgi  Rim  madaniyati  nisbatan  mustaqil  ravishda rivojlangan 
b o iib , mazkur davlatning musiqaga taalluqli m a’lumotlari juda kam. 
Bu  davrlarda  maishiy  musiqiy-shoirona  janrlar  (tantana,  to ‘yona, 
davra, zikr kabi qo‘shiqlar), asosan damli asboblar, rog va trubalarda 
ijro  etilgan  harbiy  musiqa  hamda  “salio”  va  “arvaiiyali  aka-ukalar” 
aytimlari mashhur bo‘lgan.
Miloddan avvalgi V asrdan e’tiboran, Rim davlati san’atida yunon 
san’atiga  moslashuv  harakati  kuzatiladi  (xususan,  bu  mifologik 
mavzulami  qoilanishida,  ritorik  maktablarda  yunon  tilida  dars 
o‘tilishi, yunon san’at buyumlarini xarid qilish va h.k.).
10
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yunonîston  kabi  Rimda  ham  poetik  asariarni  (Goratsiy  odalari, 
Vergiliy  ekloglari,  Ovidiy  poemalari)  tibiya  va  kifara  asboblari 
jo ‘rligida  ijro  etish  san'ati  keng  targ‘ib  qilindi.  Keng  qoMlanilgan 
cholg‘ular orasida  arfa va  liraning xilma-xil  turlari,  gidravlos  (suvli 
organ cholg‘usi), kimval va boshqalami e’tirof etish joiz.
Pantomima  teatri  tarkibida  ishtirok  etgan  yakkaxon-raqqos  va 
unga j o ‘r bo‘lgan xor hamda turli-tuman cholg‘u asboblarining katta 
guruhi  kelgusida  aynan  cholg‘u  musiqa  sohasi  rivojida  muhim  roi 
o‘ynadi.
Qadimgi  Rim  madaniyati  yunonga  nisbatan,  o ‘z  demokratik 
rivojidan  chetlashib,  endilikda  tomoshabop  -   orombaxsh  shaklu 
shamoilida rivoj topdi. Musiqaning gedonistik tushunchasiga bo‘lgan
www.ziyouz.com kutubxonasi


katta qiziqish Rim zodagonlari orasida havaskorlikning rivojlanishiga  <
 
olib keldi (imperator Nerón ‘'yunon musobaqalarini” tashkil qiladi  va 
bu  yerda  o‘zi  ham  qo‘shiqchi  va  kifarachi  sifatida  qatnashadi). 
Miloddan avvalgi I asr yakunida imperator  Domitsian yunon 

Download 6,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   104




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish