R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

yigirm a  to
 
‘rtta  dunyoviy
 
kantatalarning
 muallifi hamdir.  Ular m aiu m  tadbir yoki to‘y sharafi 
uchun  yozilgan  b o iib ,  bayramona  tadbirlarda  ijro  etilgan.  Mazkur 
kantatalarni mavzusi  ko‘pincha antik mifologiyasidan olingan (“Feb
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va  Pan  musobaqasi”  kantatasi  xalqchil  janrli  va  yuqori  lirik janrli 
inusiqa o ‘rtasidagi baxsni ko‘taradi).
Kompozitor,  shuningdek,  maishiy  kantatalami  ham  yaratgan, 
xususan,  “Qahvachilik”,  “Dehqonchilik”  kantatalari  shular orasidan 
joy  oigan.  Ba’zan  kompozitor  dunyoviy  kantatalarni  cherkov 
kantatalariga  alishtirgan 
(mashhur  si-minor  messasi 
shular 
jumlasidan).
Si-minor messa,
  ya’ni  “Yuqori  messa”  ustida kompozitor besh 
yil davomida ishlagan (1733-1738), asaming ikkita qismini u Fridrix 
Avgust  Saksonskiy  rahnamosini  va  e’tiborini  qozonish  maqsadida, 
saroyda  sakson  kurfyurist  lavozimiga  tasdiqlanishi  uchun  yozgan. 
Messa o‘zining kattaligi,  g'oyaviy-falsafiy qarashlarining chuqurligi 
va  o‘ta  emotsional  ta’sirchanligi  bilan  ajralib  turadi.  M uallif asarda 
katolik xizmati an’analaridan kelib chiqqan janrga murojaat qilib, uni
xristianlikning  dastlabki  bosqichida  qa- 
rorlashtirilgan lotin tilidagi  diniy duolar 
asosida yaratgan.
Messa  tarkibiy  besh  qismdan 
iborat  b o iib ,  har  bir  qismning  nomi 
birinchi  duo  satrlari  nomi  bilan  e’tirof 
etilgan:
1 
-qism -  KYRIE ELEISON (“Xudo 
rahm  qil!”);
2-qism -  GLORIA (“Shon-sharaf’);
3-qism -  CREDO (“Itoat qilaman”);
4-qism -   SANCTUS  yoki  BENE­
DICTOS (“Iloh”, “Inoyat”);
5-qism -   AGNUS  DEI  (“Qurbon- 
lik”).
Biroq o ‘zining asarida kompozitor an’anaviy besh qismni yana 
parchalarga  bo4 lib,  ularning  tarkibini  yigirma  to itta g a   yetkazdi. 
Ularni  ichida  o‘n  beshta -   xor,  monumental,  to iiq  jarangli,  ba’zan 
tiniq  va  mussafo;  6  ariya  va  3  duet  o ‘rin  oigan.  Asarning  musiqiy 
dramaturgiyasi nomerlami kontrast solishtirish asosida tuzilgan.
Messa va uning ayrim  nomerlarining bahaybat hajmi, xususan, 
ijrochilar tarkibining kattaligi  (katta aralash xor,  yakkaxonlar, organ 
va  orkestr),  badiiy  obrazlarning  chuqurligi  va  murakkabligi  mazkur
73
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asami an’anaviy cherkov marosimidan chiqib, birmuncha m urakkafl 
asarga aylanishiga asos b o id i.  Shu bois, xizmat tarkibida m e ssa n ii«  
faqat ayrim nomerlari ÿro etilishi nazarda tutilgan. T o iiq  ko‘rinishcM 
faqat konsert sahnalarida ijro etiladi. 
1
Baxning  ijodidan  yorqin  talqindagi  yana  bir janr -   passionlaa 
(iztiroblar)  o'rin  oigan.  Katolik  cherkov  an’analarida  yaratilgan  bia 
janr  yorqin  ifodasini  nemis  protestant  xorallarida  topdi.