R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Tilshunoslar 
lisoniy 
ziddiyatni 
bir 
necha 
tomondan
tasniflaydilar:
1. Ziddiyat tizimida tutgan o ‘miga ko‘ra.
2. Ziddiyat a’zolarining o ‘zaro munosabatiga ko‘ra.
3. Turli vaziyatdaziddiyatning amal qilishiga ko‘ra.
Lisoniy ziddiyat, ziddiyat tizimiga munosabatiga ko‘ra,
o ‘lch am i va uchrovchanlilc belgilari bilan farqlanadi.
Lisoniy ziddiyat o'lchoviga ko‘ra, bir o ‘lcliamli va ko‘p
oMchamli turga bo‘linadi.
Agar belgilar majmui tizimda zidlanuvchi ikki a ’zo uchungina
a m a l qilib, boshqa a’zoga. tegishli bo‘lmasa, bir 
0
‘lchamli ziddiyat
deyiladi. Masalan, o‘zbek tilidagi [/] va 
[h\ fonemalari hosil boiish
o ‘rniga ko‘ra «yon» va «bo‘g‘iz» belgilari asosida zidlanib, bu belgi
undoshlar tizimining boshqa a’zolarida uchramaydi. Chunki bu
46

---

undoshlar o‘zbek tili fonologik tizim ida yagona yon va yagona
b o‘g‘ iz uadoshlaridir.
Ko‘p o‘lch am li ziddiyatda zidlanuvchi birlikdagi belgi boshqa
a ’zoda ham uchraydi. Masalan, til oldi undoshlari bo‘lgan [
m] -
[d\ z;idlanar ekan, [m]dagi «til oldi»lik b elg isi [c/] fonemasida ham
mavjud. Bunda a’z o la r boshqa b elgi asosida zidlanadi.
«Uchrovchanlik» belgisiga k o ‘ra ziddiyat ajralgan va muntazam
ziddiyatga bo‘linad i. Ajralgan ziddiyatda shunday belgi asos qilib
olinadiki, bu belgi boshqa ziddiyatga a so s bo‘la olmaydi. Masalan,
unlilaming lablangan-lablanniaganlik belgisi faqat teng qiymatli
ziddiyat uchun a s o s bo‘ladi. Bunday ziddiyat «ajralgan» ziddiyat
deyiladi. Lekin tiln in g ko'tarilish darajasiga ko‘ra belgisi teng