R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

NUTQ
32

---

Yuqorída UM IS va AHVOning tildagi tajallisi misolida lison
va nutqning o ‘zaro 
munosabati haqida kirish xarakterida so‘z
yuritildi. Endi unga batafsil to ‘xtalinadi.
Til -
sof lisoniy qobiliyat va imkoniyat. U tafakkurni
shakllantirishga (kodlashtirishga), xotirada qat’ iy sistemaga tizib
saqlashga, axborotni uzatish va qabul qilishga imkoniyat beruvchi
muhim (birlamchi) in son iy ijtimoiy-ruhiy kommunikatsiya vositasi.
Tilda bosh ichki ziddiyat — atash (nominativ) va ifodalash
(ekspresiv) vazifalarining dialektik birligi.
Lison — U M IS tabiatli lisoniy birliklaming serqirra, ko‘p
qavatli sathlaridan tashkil topgan barqaror, tashqi muhit ta’siriga
o ‘ta sezgir, 
o ‘zgarish, 
rivojlanish va moslashish 
immanent
qobiliyatini o ‘z ich ida mujassamlashtirgan murakkab qurilishli
iyerarxik sistem asidir. Lison deyilganda, ma’lum bir jamiyatning
barcha a ’zolari uchuti awaldan (oldingi avlodlar tomonidan) tayyor
holga keltirib qo‘yilgan, hamma uchun umumiy va majburiy, fikrni
ifodalash va boshqa maqsad uchun xizmat qiladigan birliklar
hamda bu birliklaming o'zaro birikish qonuniyatlari yig‘indisi
tushuniladi.
M e’yor — lisonning ichki qurilish tizimiga nisbatan tashqi omil
b o iib , lisoniy im koniyat — sinonimik qator, lisoniy birliklaming
dublet, allovariant v a variantlari, sohaviy birliklardan har birining
voqelanish o ‘rni va xususiyatini belgilaydi.
Nutq — lisonning m e’yor elagidan o ‘tgan muayyan moddiy
(yozma, o g ‘zaki, tasviriy/imo-ishora, signal, va h.k.) shakllaridan
birida voqelanishidir.