R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

aniqrog'i, «oraliq hodisa» x u su siy a tig a ega b o ‘lgan ko‘ m a k c h i-
b o g lo v c h i, b o g ‘lo v c h i-y u k la r ria n in g mavjudligi. M asalan, 
[bilan],
[deb], [deya]
kab ilar - ko‘ m a k c h i-b o g ‘lovchi. U shbu k o ‘m ak-
chining bog‘lo v c h i vazifasida k elish i an ch a keng tarqalgan hodisa.
Ammo lekin bu ishni paysalga solish yaramaydi
gapida b o g ‘lo v ch i-
yuldam a 
q o 'lla n ilg a n , ya’n i
[ammo]
b o g ‘lovchisi k u ch aytiru v
yuMamasi v a zifa sid a kelgan.
267

---

2 5 - ja d v a l
Y o rd a m ch i
s o ‘z tu r i
S o f yordam chi
so'z
Q o ‘sh im ch a -
sim on
yordam chi
s o ‘z
Yarim
yordam chi
so ‘z
K o 'm a k c n i
kabi, singari, sari,
sayin, 
dovur,
uchun, orqali
-dek, 
-day,
day in,
-cha
old, 
oldin,
orqa,
qarshi,
avval,
bo ‘ylab,
ko ‘ra,
qarab,
tomon
B o g io v c h i
va, hamda, ammo,
lekin, 
biroq,
chunki,
shutting 
uchun,
agar, go ‘yo, 
toki,
bashaiii, 
garchi,
xoh, dam, 
yoki,
yoxud, yo
-ki, (-kim ), -
u, -yu, -da
vaqtida, bir,
ba ’zan,
gohida
Y uklam a
axir, hatto, faqat,
ham,
naq, go ‘yo, go ‘yoki,
atigi
-mi, -ku, -
gina, 
-u, 
-
yu, -da, -a,
-oq,
(-yoq), -dir
y o lg %
ba ’zan, bir
B u g u n g i kunda yordam chi so ‘z n i har to m o n la m a o'rganish,
uni liso n iy ta h lil qilish ishlari tilshunosligim izda davom etm oqda.
Ko‘makchi
K o‘m akchi yordamchi s o ‘zning bir k o‘rinishi sifatida. 
Turkiy
tillarda (ju m la d a n , o ‘zbelc tilida ham ) ko‘m akchi ko'pdan b u yon
tilsh u n o sla rn in g tekshirish m anbai b o ‘lib k elm oqda. 0 ‘zbek tilidagi
ko‘m a k c h ig a birinchi b o ‘lib m ukam m al ta ’rifni A .N .K o n o n o v
bergan: « K o ‘m akchilar shunday bir gruppa so'zlarki. ular ot bilan
yoki o b y ek t bilan predikat orasidagi qurol-vosita, m aqsad, sabab,
pavt, 
m a so fa , 
y o ‘nalish, 
o'xshatish 
kabi 
m unosabatning
yaratilishida xizm at 
qiladi». Sli.Shoabdurahm onov ham o 'z in in g
«Y ord am ch i so ‘zlar» asarida ko'm akchiga shunday ta’ rif bergan:
268

---

« K o ‘m akchi o b y ek tn in g
o b y e k t g a yoki 
o b y ek tn in g p red ik atga
b o ‘ lgan turli 
g ra m m a tik
m u n o s a b a tin i k o'rsatu vch i y o r d a m c h i
so'zdh». D a rh a q ia a t, k o ‘m a l< clii 
m ustaqil s o ‘z orasidagi 
tob e
m unosabatni 
ifodalash 
va 
k e lis h ik
m a’n o s in i 
a n iq la sh tirish ,
to'ldirish u c h u n xizm at 
q ila d i. S h u x u su siy a ti bilan k o 'm a k c h i
b og'lovchi va y u k la m a d a n fa r q q ila d i. K o ‘m a k c h i m a ’no va v a z ifa
jihatidan k elish ik
q o 's f iim c lr a s ig a yaqin tu rad i. S h u n in g u c h u n
ba’zan kelishik shaklidan a n g la s h ilg a n m a ’no k o 'm a k c h i b ila n ham
ifodalanadi (
Machinada k e ld irn
— 
mashina bilan keldim. Ukamga
oldim — ukam uchun oldim
 
k a b i) . L ekin u la r kelishik afifiksiga
qaraganda ma’ n o n i aniq, k o n k r e t ifo d a la y d i.
K o‘niakchining sh a k liy x u s u s iy a t ig a k o ‘r a turlari. K o 'm a k c h i
shakli va bajaradigan v a z ífa si j i h a t i d a n q u y id a g i turlarga b o 'lin a d i:
a) so f ko‘m a k c h i;
b) yarim k o ‘m akchi;
d) q o ‘sh im ch a sim o n k o ‘m a k c l i i .
N u tq im izd a te z -te z
is h la t ila d ig a n
[uchuri\, [bilan],
 
[
sari
],
[qadar], [kabi], [singari], [sayin], \orqali]
s o ‘zi s o f k o ‘m a k c h i, ular
tobe so ‘zn i h o k im s o ‘z g a b o g “ la s h g a xizm at q ila d i. S o f k o 'm a k c h i
boshqa 
s o ‘z g a
b ir ik k a n
h o l d a
turli 
m u n o sa b a tn i 
a n g la ta d i.
Jum ladan,