R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Miso liar
1
Bosh kelishik
-0
Kitob, yaxshi, o ‘n, men, borish
2
Qaratqich kelishigi
-ning
Kitobning, yaxshining,
o ‘lining, mening, borishning
3
Tushum kelishigi
-ni
Kilobni, yaxshini, o'nni,
nieni, borislmi
4
Jo'nalish kelishigi
-ga
Kitobga, yaxshiga, o ‘nga,
menga, borishga
5
O'rin-payt kelishigi
-da
Kitobda, 
yaxshida, 
o ‘nda,
menda, borishda
6
Chiqish kelishigi
-dan
Kitobdan, yaxshidan, o ‘n-dan,
mendan, borishdan
173

---

Bosh kelishik. 
Bosh kelishik (qisq. B K ) 0 shaklli b o ‘lib, uning
m o h iy a ti b o sh q a kelishiklarga qaram a-qarshi qo'yilish asosida
b elg ila n a d i. B K dagi s o ‘zshakl gap tarkibida tobe m avqedagi istagan
g a p b o ‘lagi, s o ‘z yoki gap kengaytiruvchisi b o ‘lib kela oladi.
M isollar:
Ega: 
Derazamning 
oldida 
bir tup 
o ‘rik
oppoq bo'lib gulladi.
( H .O lim .)
A n iq lovch i: 
Bilim -
baxt 
kaliti.
(M aq.)
T o ‘ldiruvchi: 
Ko'rpangga qarab 
oyoq 
uzat.
(M aq.)
H oi: 
Ship etdi, Sltibirg‘on ketdi.
(Topish.)
D arslik va qo'llanm alarda BK kesim vazifasidagi so'zn i ham
sh ak llan tirad i deyiladi: 
Otam — 
oi qituvchi. 
Dil qulfi — 
til
kabi.
B ir o q bunda 
[o ‘qituvchi\, [til\
so'zshakllari kesim vazifasida b o ‘lib,
b o s h q a bo'laklarga mutlaq h ok im . K K n in g sintaktik m ohiyati esa
« sin ta k tik q u rilm ad a oldingi s o ‘zni keyingi s o ‘zga b o g ia sh » . Bu
m o h iy a t nuqtayi nazaridan kelishiklarga m unosabatda b o ‘ladigan
b o ‘lsak, k esim d a b o sh keLishikni qidirish — m antiqsiz. Chunki:
a) k esim lik kategoriyasi tarkibi murakkab bo‘lsa-da, unda
k e lish ik shakli m avjud em as;
b) 
K K
um um turkum iy 
kategoriya 
e k a n , 
unda 
kesim
v a zifa sid a g i b a rch a m ustaqil so‘zlarda kelishikni qidirishga to ‘g ‘ri
k e lg a n b o £lar edi;
d) 
K K sintaktik m ohiyati «oldingi so ‘zni keyingi so ‘zga
b o g ‘lash» ek an , 
kesim eng oxirgi so ‘z b o ‘lib, undan keyin
b o g ‘lanadigan birlik y o ‘q;
e) ayrim tadqiqotlarda bunday paytda kelishik m a ’nosi va
v a z ifa si 
o ‘ta 
darajada k u ch sizlash ad i, 
deyiladi. 
A slida bunda
k u c h siz la sh ish
sh u
darajadaki, 
kelishik 
m ohiyati 
m utlaqo
v o q e la n m a y d i 
— 
«ko‘ rinmaydi». 
Bu 
esa ushbu 
pozitsiyada
k e lish ik n i qidirm aslikni taqozo qiladi.
T ilshunoslar tu rk iy tillarda «bosh kelishikdagi s o ‘z gapning