R. O. Xolbekov

krådit va hisob-kitob majburiyatlari, shuningdåk, buxgaltåriya hisobotlari va
balanslari  rahbar  tomonidan  yoki  u  bålgilaydigan  shaxslar  tomonidan
imzolanadi.
Rahbar imzolash huquqiga ega bo‘lgan shaxslarning ikkita ro‘yxatini
tasdiqlaydi. Birinchi ro‘yxatga – rahbarlik vazifalarini amalga oshiruvchi

164
shaxslar,  ikkinchisiga  –  buxgaltåriya  hisobi  va  moliyaviy  boshqarish
vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslar kiradi.
Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko‘rsatilgan shaxslarning imzosi
bo‘lmagan hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi.
9-modda. Boshlang‘ich hisob hujjatlari.
Xo‘jalik opåratsiyalarining buxgaltåriya hisobi uchun opåratsiyalar amalga
oshirilganligini qayd etuvchi boshlang‘ich hisob hujjatlari va ularni o‘tkazishga
doir farmoyishlar asos bo‘ladi.
Boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik opåratsiyalari amalga oshirilayotgan
vaqtda yoki opåratsiyalar amalga oshirib bo‘linganidan kåyin tuziladi.
Hisobot davriga tågishli bo‘lgan xo‘jalik opåratsiyalari, agar ularning
amalga  oshirilganligini  tasdiqlovchi  hujjatlar  olinmagan  bo‘lsa,  tågishli
boshlang‘ich hujjat rasmiylashtirilib, buxgaltåriya hisobida aks ettiriladi.
Boshlang‘ich hisob hujjatlarining majburiy råkvizitlari quyidagilardir:
– korxonaning (muassasaning) nomi;
– hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy;
– xo‘jalik opåratsiyasining nomi, mazmuni va miqdor o‘lchovi (natura
holida va pulda ifodalangan holida);
– mas’ul shaxslarning shaxsiy imzolari.
Boshlang‘ich hisob hujjatlarini tuzgan hamda imzolagan shaxslar ularning
o‘z vaqtida to‘g‘ri va aniq tuzilishi, shuningdåk, buxgaltåriya hisobida aks
ettirish uchun ularning bålgilangan muddatlarda topshirilishiga javobgardirlar.
Boshlang‘ich  hisob  hujjatlariga  xo‘jalik  opåratsiyasi  qatnashchilari
tomonidan tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bank
va kassa-pul hujjatlarida tuzatishlar va o‘chirib yozishlarga yo‘l qo‘yilmaydi.
10-modda. Buxgaltåriya hisobi rågistrlari.
Buxgaltåriya hisobi rågistrlari ikki yoqlama yozuv qoidalariga muvofiq
yuritiladigan  jurnallar,  qaydnomalar,  daftarlar,  tasdiqlangan  blankalar
(shakllar)dir.
Rågistrlar tåxnika vositalaridan foydalanishda olingan mashinogramma
ko‘rinishidagi yozuvlar yo‘li bilan, shuningdåk magnit tasmalari, disklar,
diskåtlar  va  boshqa  mashinalarda  bajarilishi  mumkin.  Rågistrlarni
shakllantirish tartibi buxgaltåriya hisobi standartlari bilan bålgilanadi.
Buxgaltåriya hisobi rågistrlariga tasdiqlanmagan tuzatishlarning kiritilishiga
yo‘l qo‘yilmaydi.
11-modda. Aktivlar va majburiyatlarni invåntarizatsiya qilish.
Buxgaltåriya hisobi va hisoboti ma’lumotlarining to‘g‘riligi hamda aniqligi
aktivlar va majburiyatlarni majburiy suratda invåntarizatsiya qilish orqali

165
tasdiqlanadi. Invåntarizatsiya obyåktlari, uni o‘tkazish tartibi va muddatlari
invåntarizatsiya bo‘yicha buxgaltåriya hisobi standartiga muvofiq bålgilanadi.
12-modda. Aktivlar va majburiyatlarni baholash.
Oborot aktivlarni baholash quyidagi ikki bahoning eng pasti bo‘yicha –
balans tuzilayotgan sanadagi haqiqiy tannarxi bo‘yicha (sotib olish narxi
yoki ishlab chiqarish tannarxi) yoki bozor bahosi bo‘yicha (sof sotish qiymati)
amalga oshiriladi.
Asosiy  mablag‘lar  va  nomoddiy  aktivlar  ularning  to‘liq  boshlang‘ich
qiymati bo‘yicha hisobga olinadi.
Asosiy mablag‘lar va nomoddiy aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish
ularning qiymati to‘liq to‘langunga yoki obyåkt safdan chiqib kåtgunga qadar
bo‘lgan eskirishini (amortizatsiyani) hisoblash yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Amortizatsiya ajratmalari obyåkt foydalanishga topshirilganidan kåyingi oydan
boshlab amalga oshiriladi. Yerning qiymati amortizatsiya qilinmaydi.
Moliyaviy qo‘yilmalar buxgaltåriya hisobi standartlariga muvofiq hisobga
olinadi.
Majburiyatlar taraflarning kålishuviga binoan pul bilan aks ettiriladi.
Sud qarori bo‘yicha yuzaga kålgan majburiyatlar tågishli summada aks
ettiriladi.
Potånsial majburiyatlar dastlabki haqiqiy bahosi bo‘yicha aks ettiriladi.
Buxgaltåriya hisobi milliy valuta – so‘mda yuritiladi.
13-modda. Daromadlar va xarajatlarni hisobga olish.
Daromadlar va xarajatlar, to‘langan vaqti va pul kålib tushgan sanadan
qat’iy nazar, qaysi davrga taalluqli bo‘lsa, o‘sha hisobot davrida aks ettiriladi.
14-modda. Xususiy kapitalni hisobga olish.
Xususiy kapital – ustav kapitali, qo‘shilgan va zaxira kapitalidan hamda
taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi.
Ustav kapitali – ta’sis hujjatlarida bålgilangan hissalarning (pul ifodasida)
yig‘indisidir. Ustav kapitaliga hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy
aktivlar ta’sischilar kålishuviga yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga
ko‘ra baholanadi va hisobga olinadi.
Qo‘shilgan  kapital  aksiyalarni  nominal  qiymatidan  baland  narxlarda
dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini aks ettiradi.
Zaxira kapitali mol-mulkni qayta baholash chog‘ida hosil bo‘ladigan
inflyasiya  zaxiralarini,  shuningdåk,  tåkinga  olingan  mol-mulk  qiymatini
aks ettiradi.
Taqsimlanmagan  foyda  foydaning  jamg‘arilayotganini  ifodalaydi  va
mulkdorlarning qaroriga binoan ustav kapitaliga qo‘shilishi mumkin.

166
15-modda. Garovni hisobga olish.
O‘zining yoki o‘zgalarning majburiyatlarini ta’minlash uchun garovga
bårilgan mol-mulk qiymati, shu jumladan, pul mablag‘lari korxona tomonidan
boshqa aktivlardan alohida hisobga olinadi.
Garovga olingan mol-mulk qiymati, garov sifatida qabul qilib olingan
pul  mablag‘lari  va  valuta  boyliklari  qiymati  alohida  balansdan  tashqari
hisobvaraqlarda aks ettiriladi.
16-modda. Moliyaviy hisobot.
Moliyaviy hisobot buxgaltåriya hisobi ma’lumotlari asosida tuziladi.
Moliyaviy hisobot quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– buxgaltåriya balansi;
– moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot;
– asosiy vositalar harakati to‘g‘risidagi hisobot;
– pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot;
– xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot;
– izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar.
Kichik  va  xususiy  tadbirkorlik  subyåktlarining  moliyaviy  hisoboti
soddalashtirilgan shaklda tuziladi.
Moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmunini O‘zbåkiston Råspublikasi
Moliya vazirligi bålgilaydi.
17-modda. Umumlashtirilgan moliyaviy hisobot.
Sho‘ba  korxonalari,  filiallari  va  vakolatxonalari  bo‘lgan  korxonalar
umumlashtirilgan moliyaviy hisobot tuzadi.
Sho‘ba korxonalarga qo‘shilgan hissalar bosh korxonaning moliyaviy
hisobotida uning moliyaviy qo‘yilmalari sifatida aks ettiriladi.
Yuridik shaxslar o‘z filiallari, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy bo‘lin-
malarini mustaqil balansga ajratishlari mumkin bo‘lib, ularning balanslari
va  boshqa  hisobot  shakllarini  o‘zlarining  umumlashtirilgan  hisobotiga
kiritishlari shart.
Umumlashtirilgan hisobotga bosh korxona, uning sho‘ba korxonalari,
filiallari va vakolatxonalarining moliyaviy hisobotlari ilova qilinadi.
Umumlashtirilgan hisobot buxgaltåriya hisobi standartlariga muvofiq
tuziladi.
Ushbu moddaning talablari vazirliklar, idoralar va budjåt tashkilotlarining
jamlama moliyaviy hisobotiga nisbatan tatbiq etilmaydi.
18-modda. Moliyaviy hisobotning hisobot davri.
1-yanvardan 31-dåkabrga qadar bo‘lgan kalåndar yil moliyaviy hisobotning
hisobot davri hisoblanadi.

167
Yangidan tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun yuridik shaxs huquqi
yo‘lga kiritilgan sanadan boshlab o‘sha yilning 31- dåkabriga qadar bo‘lgan
davr, yuridik shaxs hisoblanmaydiganlar uchun esa ular davlat organlarida
ro‘yxatga olingan sanadan boshlab birinchi hisobot yili dåb hisoblanadi.
Agar yuridik shaxs 1-oktyabrdan kåyin ro‘yxatga olingan bo‘lsa, birinchi
hisobot yili kåyingi yilning 31 dåkabrida tugaydi.
Ro‘yxatdan o‘tishga yoki yuridik shaxs huquqini qo‘lga kiritishga qadar
amalga oshirilgan xo‘jalik opåratsiyalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar birinchi
hisobot yili moliyaviy hisobotiga kiritiladi.
19-modda. Moliyaviy hisobotni taqdim etish.
Moliyaviy hisobot quyidagilarga taqdim etiladi:
– soliq organlariga;
– ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga;
– davlat statistika organlariga;
– qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga.
Moliya hisoboti hisobot yili boshdan qo‘shilib boruvchi jamlama tartibida
yilning har choragida taqdim etiladi.
Budjåtdagi muassasalar yil choragi bo‘yicha yillik hisobotni yuqori organga
taqdim etadilar.
Moliyaviy hisobotni taqdim etish muddatlarini O‘zbåkiston Råspublikasi
Moliya Vazirligi bålgilaydi.
O‘zbåkiston Råspublikasi Vazirlar Mahkamasi buxgaltåriya hisobining
ayrim  subyåktlari  uchun  moliyaviy  hisobotni  taqdim  etishning  boshqa
muddatlarini bålgilashi mumkin.
20-modda. Moliyaviy hisobotni e’lon qilish.
Xo‘jalik yurituvchi subyåktlarning yillik moliyaviy hisoboti manfaatdor
banklar,  birjalar,  invåstorlar,  kråditorlar  va  boshqalar  uchun  oshkora
hisoblanadi.
Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlari, sug‘urta kompaniyalari, banklar,
fond va tovar birjalari, invåstitsiya fondlari va boshqa moliya muassasalari
har yilgi moliyaviy hisobotni ularda ko‘rsatilgan ma’lumotlarning to‘g‘riligini
auditorlar tasdiqlagach, hisobot yili tugaganidan so‘ng birinchi maygacha
e’lon qilishlari shart.
21-modda. Tugatish vaqtida moliyaviy hisobot
Xo‘jalik yurituvchi subyåkt tugatilgan vaqtda yakuniy moliyaviy hisobot
tuziladi.
Tugatish  bo‘yicha  opåratsiyalarni  hisobga  olish,  tugatish  balansi  va
hisobotni tuzish, aktivlar qiymatini aniqlash yuzasidan javobgarlik tugatish
komissiyasi zimmasiga yuklanadi.

168
Umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritilmaydi.
Majburiyatlar ularni uzish vaqtiga qadar hisoblangan foizlari bilan tugatish
balansida aks ettiriladi.
22-modda. Buxgaltåriya axborotining maxfiyligi.
Buxgaltåriya hisobini yuritishda maxfiylikka rioya qilinadi. Buxgaltåriya
hisobi rågistrlarining mazmuni bilan tanishishga ma’muriyat ruxsati bilan
yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda yo‘l qo‘yiladi.
Buxgaltåriya hisobi rågistrlari bilan tanishishga ruxsat etilgan shaxslar
ularning  maxfiyligini  saqlashlari  shart.  Maxfiylikni  buzganlik  qonunda
bålgilangan tartibda javobgarlikka tortilishga sabab bo‘ladi.
23-modda. Buxgaltåriya hujjatlarini saqlash.
Buxgaltåriya hujjatlari va rågistrlar, mikrofilmlar yoki kompyutår hisobi
moliyaviy  ma’lumotlari  kamida  uch  yil,  moliyaviy  hisobot  esa  qonun
hujjatlarida bålgilangan muddat mobaynida saqlanadi.
Buxgaltåriya hujjatlarini olib qo‘yish qonun hujjatlariga muvofiq amalga
oshiriladi.
24-modda. Buxgaltåriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik
uchun javobgarlik.
Buxgaltåriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzgan shaxslar qonun
hujjatlarida bålgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar.
O‘zbåkiston Råspublikasining
Pråzidånti I. Karimov

169
i
m
o
n
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
K
i
m
o
n
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
K
i
m
o
n
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
K
i
m
o
n
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
K
i
m
o
n
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
K
i
d
o
k
r
t
a
S
i
d
o
k
r
t
a
S
i
d
o
k
r
t
a
S
i
d
o
k
r
t
a
S
i
d
o
k
r
t
a
S
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
i
r
v
a
d
a
g
i
h
s
o
b
m
‘
o
s
g
n
i
m
(
)
a
d
i
b
o
s
i
h
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
t
o
b
o
s
i
H
i
r
v
a
d
a
g
i
r
i
x
o
m
‘
o
s
g
n
i
m
(
)
a
d
i
b
o
s
i
h
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
v
i
t
k
A
v
i
t
k
A
v
i
t
k
A
v
i
t
k
A
v
i
t
k
A
r
a
l
v
it
k
a
il
t
a
d
d
u
m
q
o
z
U
.I
:
r
a
l
a
ti
s
o
v
y
i
s
o
s
A
it
a
m
y
i
q
)
h
s
a
l
k
it
a
t
y
a
q
(
h
c
i‘
g
n
a
l
h
s
o
B
)
0
0
3
0
,
0
0
1
0
(
0
1
0
)
0
0
2
0
(
i
s
a
m
m
u
s
h
s
ir
i
k
s
E
1
1
0
-
0
1
0
ð
ò
à
ñ
(
it
a
m
y
i
q
)
s
n
a
l
a
b
(
q
i
d
l
o
Q
)
1
1
0
2
1
0
:
r
a
l
v
it
k
a
y
i
d
d
o
m
o
N
)
0
0
4
0
(
it
a
m
y
i
q
h
c
i‘
g
n
a
l
h
s
o
B
0
2
0
)
0
0
5
0
(
i
s
a
m
m
u
s
a
y
i
s
t
a
z
it
r
o
m
A
1
2
0
)
1
2
0
-
0
2
0
r
t
a
s
(
it
a
m
y
i
q
)
s
n
a
l
a
b
(
q
i
d
l
o
Q
2
2
0
i
m
a
j
,
r
a
l
a
y
i
s
ti
t
s
e
v
n
i
il
t
a
d
d
u
m
q
o
z
U
,
)
0
8
0
+
0
7
0
+
0
6
0
+
0
5
0
+
+
0
4
0
r
t
a
s
(
n
a
d
a
l
m
u
j
u
h
s
0
3
0
)
0
1
6
0
(
r
a
l
z
o
‘
g
o
q
il
t
a
m
m
i
Q
0
4
0
g
ir
a
lt
a
y
i
m
a
j
k
il
a
j‘
o
x
a
b
‘
o
h
S
)
0
2
6
0
(
r
a
l
a
y
i
s
ti
t
s
e
v
n
i
0
5
0
à
g
ir
a
lt
a
y
i
m
a
j
k
il
a
j‘
o
x
m
a
r
a
Q
)
0
3
6
0
(
r
a
l
a
y
i
s
ti
t
s
e
v
n
i
0
6
0
n
a
g
l‘
o
b
d
u
j
v
a
m
il
a
ti
p
a
k
l
e
t
e
h
C
)
0
4
6
0
(
r
a
l
a
y
i
s
ti
t
s
e
v
n
i
a
g
ir
a
l
a
n
o
x
r
o
k
0
7
0
r
a
l
a
y
i
s
ti
t
s
e
v
n
i
il
t
a
d
d
u
m
q
o
z
u
a
q
h
s
o
B
)
0
9
6
0
(
0
8
0
r
a
l
a
n
u
k
s
u
-
b
o
b
s
a
n
a
g
i
d
a
li
t
a
n
r
‘
O
)
0
0
7
0
(
0
9
0 0
9
0 0
9
0 0
9
0 0
9
0
)
0
0
8
0
(
r
a
l
a
m
li
y
‘
o
q
l
a
ti
p
a
K
0
0
1 0
0
1 0
0
1 0
0
1 0
0
1
2- ilova
Buxgaltåriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi

170
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
r
a
l
z
r
a
q
k
il
r
o
ti
b
e
d
il
t
a
d
d
u
m
q
o
z
U
)
0
4
9
0
,
0
3
9
0
,
0
2
9
0
,
0
1
9
0
(
0
1
1 0
1
1 0
1
1 0
1
1 0
1
1
n
a
g
li
ri
t
k
i
h
c
e
k
il
t
a
d
d
u
m
q
o
z
U
)
0
9
9
0
,
0
6
9
0
,
0
5
9
0
(
r
a
lt
a
j
a
r
a
x
0
2
1 0
2
1 0
2
1 0
2
1 0
2
1
+
2
1
0
.
r
t
a
s
(
i
m
a
j
a
h
c
i
y
‘
o
b
m
il
‘
o
b
I
+
2
1
0
.
r
t
a
s
(
i
m
a
j
a
h
c
i
y
‘
o
b
m
il
‘
o
b
I
+
2
1
0
.
r
t
a
s
(
i
m
a
j
a
h
c
i
y
‘
o
b
m
il
‘
o
b
I
+
2
1
0
.
r
t
a
s
(
i
m
a
j
a
h
c
i
y
‘
o
b
m
il
‘
o
b
I
+
2
1
0
.
r
t
a
s
(
i
m
a
j
a
h
c
i
y
‘
o
b
m
il
‘
o
b
I
+
0
1
1
+
0
0
1
+
0
9
0
+
0
3
0
+
2
2
0
)
0
2
1
0
3
1 0
3
1 0
3
1 0
3
1 0
3
1
r
a
l
v
i
t
k
a
y
i
r
o
J
.
I
I
r
a
l
v
i
t
k
a
y
i
r
o
J
.
I
I
r
a
l
v
i
t
k
a
y
i
r
o
J
.
I
I
r
a
l
v
i
t
k
a
y
i
r
o
J
.
I
I
r
a
l
v
i
t
k
a
y
i
r
o
J
.
I
I
i
m
a
j
,
r
a
l
a
r
i
x
a
z
y
i
d
d
o
m
r
a
v
o
T
i
m
a
j
,
r
a
l
a
r
i
x
a
z
y
i
d
d
o
m
r
a
v
o
T
i
m
a
j
,
r
a
l
a
r
i
x
a
z
y
i
d
d
o
m
r
a
v
o
T
i
m
a
j
,
r
a
l
a
r
i
x
a
z
y
i
d
d
o
m
r
a
v
o
T
i
m
a
j
,
r
a
l
a
r
i
x
a
z
y
i
d
d
o
m
r
a
v
o
T
,
)
0
8
1
+
0
7
1
+
0
6
1
+
0
5
1
.
r
t
a
s
(
n
a
d
a
l
m
u
j
u
h
s
0
4
1 0
4
1 0
4
1 0
4
1 0
4
1
,
0
0
0
1
(
ir
a
l
a
ri
x
a
z
h
s
ir
a
q
i
h
c
b
a
l
h
s
I
)
0
0
6
1
,
0
0
5
1
,
0
0
1
1
0
5
1
h
s
ir
a
q
i
h