R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

savodxonlik darajasi ilgarigi Inson taraqqiyoti indeksi bo‘yicha bilim darajasini
to‘laqonli ravishda belgilab bermagan (faqatgina savodli yoki savodsiz deb ko‘rsatilib
ularning savodxonlik darajasi ko‘rsatilmagan). Agar ta’lim olish yillarining o ‘rtacha
miqdori va ta’lim olish yillari kutilayotgan muddati ko‘rsatilsa ta’lim darajasi va
ta’limda bo‘layotgan o ‘zgarishlarni tushunish osonlashadi.
YAlpi ichki mahsulot - bu mamlakatga qancha ushlab qolinganiga qaramasdan
mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning puldagi qiymatidir.
YAlpi milliy daromad esa mamlakatda yashovchi fuqarolariga hisoblangan
daromad bo‘lib mamlakatga oqib kelayotgan pul o‘tkazmalari, yordamlar va
mamlakatda ishlab chiqarilib chet elga chiqarilgandan tashqari (daromadlarning) -
tovar va hizmatlarning puldagi ifodasi kiradi. Lekin bunga mamlakat ichida ishlab
chiqarilab chet elga chiqarilgan daromad kirmaydi. SHuning uchun ham YAlpi milliy
daromad mamlakatning iqtisodiy boyligi farovonligini aniqroq qilib ko‘rsatuvchi aniq
mezon hisoblanadi.
Hisobotda ko‘rsatilishicha mamlakat fuqarolarning daromadini YAlpi milliy
310

---

daromadi yoki YAlpi ichki mahsulot bo‘yicha hisoblanganda katta farq kelib chiqishi
mumkin. Inson taraqqiyoti indeksi hisoblashlari “arifmetik” dan ko‘ra endi
“geometrik” va talablar ham ancha o ‘zgardi. Bu nimani nazarda tutadi? Avvallari
Inson taraqqiyoti indeksi hajmlari ko‘rsatkichlari arifmetik qiymat shakli bilan
hisoblanardi va normalashtirilgan minimum va maksimum ko‘rsatkichlar qo‘llanilar
edi. Normalashtirish esa har xil birliklarda ifodalangan ko‘rsatkichlardan birliklarsiz
0 dan 1 gacha qiymatga ega bo‘lgan miqdor ko‘rsatkichlarga o ‘tishni taqozo qiladi.