R. I. Ismailov, M. A. Eshmuhamedov polimerlarni qayta ishlash jarayoni

4,  5,  6) bajariladi. Disolverlarning bu tartibda ishlashi biser 
tegirmonining to‘xtovsiz ishlashini ta’minlaydi. Disolverlarga 
pigmentlarni bunkerlar (7, 6 va 9) dan shnekli dozatorlar (10–
12) yordamida uzatiladi.
Erituvchi bilan lok disolverlarga dozalovchi agregatlar (13, 
14, 15) orqali beriladi. Tayyor bo‘lgan pasta massasini yig‘gich-

---

166
larda (16–18) yig‘iladi. Biserli dispergatorlarga pastani nasos (19) 
yordamida uzatiladi. Emalni tayyorlash ishini esa aralashtirgich 
(20) da bajariladi. Emalning alohida komponentlari dozalanadi 
va dozalovchi agregat (21) yordamida arlashtirgichga uzatiladi. 
Emalni standartlash ishini ham aralashtirgichda bajariladi. 
Tayyor bo‘lgan emalni filtrlarda (22) tozalanadi va nasos (23) 
yordamida qadoqlash agregatiga (fasovka) uzatiladi. 
48-rаsm. Bir pigmеnt tаrkibli pаstа usulidа rаngli emаllаrni to‘хtоvsiz 
ishlаb  chiqаrishning  tехnоlоgik  sхеmаsi:  1–3  –  bisеrli  dispеrgаtоrlаr; 
4–6 – disоlvеrlаr; 7–9 – bunkеrlаr; 10–12 – shnеkli dоzаtоrlаr; 13–15, 
21 – dоzаlоvchi аgrеgаtlаr; 16–18 – yig‘gichlаr; 20 – аrаlаshtirgich; 19, 
23 – nаsоslаr; 22 – filtr.
1
9
2
3
4
5
6
7
I
II
10
13
19
19
16
14
19
19
19
19
18
15
Lok
Lok
Lok
Suv
Suv
Suv
Lok
Lok
Erituvchi
Erituvchi
Pigment
Pigment
Erituvchi
Fasofkaga
Erituvchi
12
17
21
21
20
22
22
23
23
11
8

---

167
Emallarni ishlab chiqarish texnologik jarayonining asosiy 
operatsiyasi quyidagilardir: oligomer (polimer) eritmasi bilan 
pigment (to‘ldirgich)larni aralashtirish, ya’ni pigment pastasini 
tayyorlash; pigment pastasini dispersiyalash (kukun holatiga 
keltirish); emalni tayyorlash; emalni tozalash va qadoqlash.
Pigmentli pastalarni odatda maxsus aralashtirgichlarda 
tayyorlanadi, ularning konstruksiyalarini tanlash esa dispers-
lash operatsiyasini shakllantiruvchi apparatga bog‘liq. Agarda 
disperslashni valikli bo‘yoq sidiruvchi mashinalarda bajarilsa 
pastani tayyorlashda Z-simon aralashtirgich yoki planetar ara-
lashtirgichlardan foydalaniladi. Disperslashni biserli mashi na-
larda bajarilgan taqdirda pastani tez harakatlanuvchi disktishli 
aralashtirgichli (disolver) qorishtirgichlarda bajariladi. 
Dispergator sifatida sharikli tegirmon ishlatiladigan bo‘lsa 
pastani tayyorlash uchun maxsus aralashtirgichlarni ishlatish-
ga zarurat qolmaydi: uni to‘g‘ridan to‘g’ri sharli tegirmonda 
tayyorlanadi.
Pigmentli pastalar tayyorlashda retseptda hisoblangan barcha 
to‘ldirgichlar va pigmentlarning miqdoridan foydalaniladi. 
Plyonka hosil qiluvchi materiallarni esa qisman ishlatiladi. 
Disperslashdan so‘ng, pigmentli pastaga plyonka hosil 
qiluvchi moddaning qolgan qismi va maxsus qo‘shimchalari 
(sikkativlar, plastifikatorlar va boshq.) qo‘shiladi. Bu operatsiya 
amalda emalni tayyorlash jarayoni hisoblanadi. Keyin esa 
emalni qovushqoqligi va rangi bo‘yicha maxsus erituvchilar va 
rang beruvchi pastalar qo‘shib (ishlab chiqarishda buni «turiga 
ko‘ra moslashtirish» deb nomlanadi) standartlashtiriladi.
Lok-bo‘yoq materiallari chiroyli qoplamalar hosil qilishi va 
tashqi ko‘rinishi yaxshi bo‘lishi uchun ular tarkibida bir dona 
ham yirik pigment, hatto begona aralashmalar ham (chang, 

---

168
tolalar va boshq.) bo‘lmasligi kerak. Bu kabi aralashmalarning 
qoplamaga tushib ketishi uning himoya xossasini kamaytiradi, 
shuning uchun emallarni maxsus filtrlarda va sentrifugalarda 
yaxshilab tozalanadi. 
Emallarni ishlab chiqarishdagi texnologik operatsiyalar bir 
xildagi asosiy operatsiyalarni tashkil etsa ham bu jarayonni 
turli usullarda bajarish kerak bo‘ladi.
Oxirgi vaqtlarda emallarni tayyorlashning yana bir usuli 
keng tarqalgan, bu usul oppoq bazaviy emallar asosida tay-
yorlash usulidir. Bu usulga ko‘ra, avval bir xil rangdagi oq emal 
tayyorlanadi («bazaviy») keyin esa uning asosida rang beruvchi 
pastalar ishtirokida (konsentrlangan yoki suyultirilgan) ara-
lashtirish usulida turli ranglardagi emallar tayyorlanadi. 
Pigmentlar va to‘ldirgichlarni plyonka hosil qilgichlarda 
yoki ularning eritmalarida disperslashda mashinalarning o‘ziga 
xos tomoni ularda ishchi jismlarning qattiq yoki erkin hara-
katlanishidir (8-jadval). Birinchi holatda ishchi jismlarning 
harakat tezligi dispergatsiyalanuvchi pasta yoki suspenziya ning 
qovushqoqligiga bog‘liq bo‘lmaydi, ikkinchi holatda (erkin 
harakatlanish) esa ularning harakatining to‘xtashiga bog‘liq.
Barcha holatlarda mashinalarda olib boriladigan jarayonlar 
disperslash deb ataladi. 
Hozirgi vaqtda tez harakatlanadigan biser mashinalari 
emallarni tayyorlashda ishlatiladigan mashinalarning ichida 
keng tarqalganidir. Ular, asosan, biser mashinasining qismla ri ni 
yemiradigan maydalanmagan tabiiy pigmentlarni va to‘ldirgich-
larni maydalovchi sharli tegirmonlarni siqib chiqargan. 
Biser mashinalari yengil uchuvchan suspenziyalarni dis-
perslash uchun mo‘ljallangan.

---

169
8-jаdvаl