R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

aksiyadorlik kapitali bo ‘yicha:
—
moliyalashtirish manbalari va muddatlari;
— naqd pul yoki natura ko‘rinishida kiritilayotgan aksiyadorlik kapi- 
talining hajmi;
— paylam i taqsimlash tartibi (shu bilan birga, xodim larning ishtiroki);
— agar bank doimiy aksiyador tariqasida ishtirok etm asa, u holda ka- 
pitalni kamaytarish shartlari.
Ikkinchidan, 
kreditlar bo ‘yicha:
—
kreditlash manbalari;
— kreditorlarning o ‘ziga xos xususiyatlari;
— valyuta xarakteri;
— kreditlash shartlari (imtiyozli foiz stavkalari, tovar va xizmatlarni 
sotib olish zarurligi va h.k.);
— loyihaga taalluqli b o ‘lgan boshqa yoki loyiha balansidagi mavjud 
kreditlarning shartlari.
Shuningdek, xarajatlar tuzilmasiga ta ’sir etuvchi quyidagi kelishuvlar 
ham muhim rol o ‘ynaydi: sotish (sotib olish) haqidagi kelishuv, homiy- 
larning (uchinchi tom onni) kafolatlari; boshqa yordam chi kelishuvlar; 
hukum at tom onidan q o ‘llab-quvvatlashlar, y a’ni (dotatsiya, soliq im- 
tiyozlari); loyihani moliyaviy jihatdan ta ’minlanganligi; garov turlari va 
boshqalar.
Bundan tashqari, investitsiyalar haqida so‘z yuritilganda, loyihada 
qarzlarni qoplashga va dividendlarni to ‘lashga yetarli b o ‘lgan naqd pul
29

---

mablag'lari tushumi ham ko‘zda tutiladi. Shu bilan birga, prognozlarning 
m uddatlari, ya’ni kredit-investitsiya muddatlari bilan mos kelishi kerak.
Investitsiya loyihasida quyidagi m a’lum otlar ham o ‘z aksini topishi 
lozim, ya’ni, chegirma va yig‘imlarni hisobga olgan holda, m ahsulotning 
narxi va sotish hajmi; asosiy faoliyat xarajatlari; ishchi kuchi, transport 
xarajatlari, kommunal xizmatlar, sotish va boshqarish xarajatlari; kapital 
ta ’mirlash; aylanma kapital; xomashyo va tayyor mahsulot zaxiralari; kom ­
paniya hisobvaraqalarini to ‘lash shartlari; mahsulot yetkazib beruvchilar 
bilan hisob-kitob shartlari va boshqalar.
M oliyaviy faoliyat n a tija la rin i in v estitsio n lo y ih ad a quyidag i 
ko ‘rsatkichlar bo'yicha aks ettirish lozimdir: berilishi ko‘zda tutilayotgan 
dividendlarni hisobga olgan holdagi foyda va zararlar; korxona faoliyati- 
ning birinchi va keyingi yillar bo‘yicha balansi; asosiy faoliyatdan olina­
digan naqd pul tushumlari va manbalari, tushum manbalari va ulardan 
foydalanish, ko‘rsatilgan sof pul mablag'lari oqimi; kreditlar va foizlarni 
to ‘lash grafigi, to ‘lanishi lozim b o ‘lgan mavjud va yangi qarzlar, ham da 
ularning foizlari; amortizatsiya aktivlarining grafigi; aylanma kapital va 
undagi o ‘zgarishlar haqidagi m a’lumotlar; kreditni to ‘lash m uddati davo- 
mida korxona to ‘lashi lozim bo ‘lgan soliqlarning taxminiy grafigi.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, barcha grafiklarda amalga oshiriladigan 
xarajatlar va olinadigan daromadlaming muddatlari ham ko‘rsatilishi kerak.
Bu talablarning bajarilishi nafaqat alohida investitsion loyihalarni 
boshqarish samarasini oshirishga, balki 0 ‘zbekistonda investitsion jarayonlar 
sifat ko‘rsatkichlari yaxshilanishiga olib kelishi mumkin.
2003-yilda kapital qo'yilm alarning texnologik tarkibida progressiv 
tarkibiy o 'zgarishlar. N atijad a, m ashina va u skunalar sotib olishga 
yo'naltirilayotgan investitsiyalar 6,4% oshdi, montaj ishlariga ajratiladi- 
gan investitsiyalar esa 6,6% kamaydi (1.3, 1.4, 1.5 va 1.6-jadvallar.)