R. H. Djurayev pedagogika fanlari doktori, akademik

O‘QITUVChINING KOMMUNIKATIV QOBILIYATI. NUTQ 
TEXNIKASI VA MADANIYATI. 
 
 
 
 
 
Muloqatga kirishish, aloqa o‘rnatish (kommunikatsiya) tushunchasi.
O‘qituvchining kommunikativ – aloqa o‘rnatish qobiliyati pedagogning muhim
qobiliyatlari jumlasidandir.O‘qituvchi o‘quvchilarga biron -bir narsani o‘rgata 
olishi uchun ular bilan munosabatga kirishishi shart.
Munosabat
-insonlar o‘rtasidagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan 
ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, axborot almashinuvini ta'minlaydi. Munosabat 
nutq, 
imo-ishora, jest, mimika, xatti-harakat
va h.k. lar asosida amalga oshiriladi.
Munosabatga kirishuvchilar bir - birlarini idrok eta olishlari taqoza etiladi. 
Yagona munosabat jarayonida: 
kommunikativ
(axborot uzatish), 
interaktiv
REJA: 
1. Muloqatga kirishish, aloqa o‘rnatish (kommunikatsiya) tushunchasi 
2. Nutq texnikasi va madaniyati. Muloqotda ishontirish, ta'sir etish 
usullaridan foydalanish. 
3.O‘qituvchining o‘zgalar holatini tushuna olish, empatiya(hamdardlik)ga 
moyilligi

---

345 
(hamkorlikdagi harakat) va 
perseptiv
(hamkorlikda idrok etish) jihatlarni alohida 
ko‘rsatish mumkin. Kishi birgalikda faoliyat ko‘rsatayotganda zaruriyatga ko‘ra 
boshqa odamlar bilan birlashishi, ular bilan muomalaga kirishi, ya'ni aloqa 
o‘rnatishi, o‘zaro hamjihatlilikka erishishi, kerakli axborot olishi va javob 
tariqasida axborot berishi lozim. Muloqot mobaynida 
til
aloqa vazifasini bajaradi. 
“Kommunikatsiya”
- ijtimoiy ma'noga ega bo‘lgan tushunchadir. 
Kommunikatsiya inson tafakkurida paydo bo‘lgan tushuncha, axborotni boshqa 
insonlarga yetkazib berishdir. Axborot o‘zatayotgan shaxs- 
kommunikator
, 
axborotlarni qabul qilayotgan kishi 
retsient
deb ataladi. 
O‘qituvchining tahsil oluvchilar ko‘ngliga yo‘l topishi uning muloqatga 
kirishuvchanligiga bog‘liq. Shaxsning kommunikativ qobiliyatlarini hosil 
qiluvchi xususiyatlar orasida yetakchi va yordamchi vazifalarni o‘taydiganlari 
mavjud. Birinchi navbatda perseptiv, ya'ni idrok qilishga hamisha ta'lluqli bo‘lgan 
xususiyatlar (ulardan eng muhimi kuzatuvchanlikdir) yetakchi o‘rin egallaydi. 
Barcha insonlar kommunikatsiya jarayonida ishtirok etishadi, ammo ulardagi 
hayotiy tajriba, bilim, ko‘nikma va malakalar turlicha bo‘lganligi bois, ularning 
muloqatga kirishuvchanligi ham turlicha bo‘lishi kuzatiladi. O‘qituvchining 
kommunikativ qobiliyati, uning mahoratli ekanligidan dalolat beradi.