R eja: Buyruqlar tizimi arxitekturalarini tasniflash. Operandlarning turlari va formatlari. Kompyuterning buyruqlar tizimi, buyruqlarning turlari va buyruqlar formati Kalit so’zlar

6-MA’RUZA. BUYRUQLAR TIZIMI ARXITEKTURALARINI TASNIFLASH. OPERANDLARNING TURLARI VA FORMATLARI. KOMPYUTERNING BUYRUQLAR TIZIMI. BUYRUQLARNING TURLARI VA BUYRUQLAR FORMATI
R eja:

1. 
   Buyruqlar tizimi arxitekturalarini tasniflash.
   
2. 
   Operandlarning turlari va formatlari.
   
3. 
   Kompyuterning buyruqlar tizimi, buyruqlarning turlari va buyruqlar formati
   

Kalit so’zlar: arxitektura (architecture), buyruq (command), buyruqlar tizimi (command systems), dasturiy ta’minot (software), xotira (memory), markaziy protsessor (central processor), assembler, operatsion tizim (operating system), mrifmetik mantiqiy qurilma (arithmetic logic unit), kiritish/chiqarish qurilmasi (input/output unit),tizim (system), operand, manzil (address), kompyuter (computer), CISC, RISC, VLIW, stek (stack), akkumlyetor (accumulator), registr (register), LIFO, asosiy xotira (main memory), o’qish (load), saqlash (store), butun son (integer), ASCII, UNICODE, IEEE, Pentium, periferik qurilma (peripheral devices).
1. Buyruqlar tizimi arxitekturalarini tasniflash.
Kompyuterning buyruqlar tizimi ma'lum bir HM bajarishga qodir bo'lgan buyruqlarning to'liq ro'yxati. O'z navbatida, buyruqlar tizimi arxitekturasi (BTA) ostida dasturchiga ko'rinadigan va foydalanishi mumkin bo'lgan kompyuter vositalarini aniqlash odatiy holdir. BTA ni dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchilar ehtiyojlarini kompyuter texnikasi yaratuvchilarning imkoniyatlariga moslashtirish liniyasi sifatida ko'rish mumkin (6.1-rasm).

6.1-rasm. Buyruqlar tizimi arxitekturasi dasturiy va apparat ta’minoti orasidagi interfeys sifatida
Natijada, ikkalasining maqsadi hisob-kitoblarni eng samarali tarzda, ya'ni minimal vaqt ichida amalga oshiradi va bu yerda buyruqlar tizimi arxitekturasini to'g'ri tanlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Soddalashtirilgan talqinda dasturning bajarilish vaqti (T_hisob) dasturdagi buyruqlar soni (N_buy), har bir buyruq bo'yicha protsessor aylanishlarining o'rtacha soni (CPI) va takt davrining davomiyligi τ_dav orqali aniqlanishi mumkin:
T_hisob = N_buy × CPI × τ_dav.
Ifodaning har bir komponenti buyruqlar tizimi arxitekturasining ayrim jihatlariga bog‘liq bo‘lib, o‘z navbatida boshqalarga ham ta’sir qiladi (6.2-rasm), bu esa BTA ni tanlashga o‘ta mas’uliyatli yondashish zarurligini ko‘rsatadi.

6.2-rasm. Buyruqlar tizimi va hisoblash samaradorligini belgilovchi omillar o'rtasidagi bog'liqlik
Kompyuterning buyruqlar tizimi arxitekturasining umumiy xarakteristikasi quyidagi savollarga javob berishdan iborat:
1. Kompyuterda qanday ma'lumotlar va qanday shaklda taqdim etiladi?
2. Ushbu ma'lumotlarni asosiy xotiradan tashqari qayerda saqlash mumkin?
3. Ma'lumotlarga kirish qanday tartibda amalga oshirilishi mumkin?
4. Ma'lumotlar ustida qanday amallarni bajarish mumkin?
5. Buyruqda nechta operand bo'lishi mumkin?
6. Keyingi buyruqning manzili qanday aniqlanadi?
7. Buyruqlar qanday kodlanadi?