Р е с п у б л и к а с и о л и й в а Урта м а Х с у с таълим вазирлиги



Download 8,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/29
Sana18.07.2022
Hajmi8,37 Mb.
#820229
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   29
Bog'liq
Audit (H.Sanayev, R.Narziyev)

#
1
«
И
&
$
Иш хаки фондининг ишлаб чикариш тармоклари 
ва х^жалик булинмалари б^йича тугри таксимланиши- 
ни алохида текшириш зарур. Тафтиш давомида хужа- 
ликда иш хакига нисбатан ишчиларнинг социал стра- 
хованиеси буйича ажратмалар нормаларининг тутри 
к^лланилишини текшириш лозим. Назоратчиларга х^жа- 
ликда белгиланган тартибда тасдикланган мехнатга \а к
тулаш туррисидаги Низом ва ички мехнат интизоми 
коидаларининг мавжудлигини текшириш тавсия эти- 
ладики, бу хужжатлар мехнат ресурсларини ва иш хаки 
фондини т$три режалаштириш хамда улардан рацио- 
нал фойдаланиш катта ахамиятга эгадир. Мехнатга х&К 
тулаш Низоми асосида ишчи ва хизматчилар группа- 
лари учун иш хдкининг ишбай, вакгбай ёки аккорд 
системаси кулланилишииинг асослиги, иш бажариш 
нормаси ва нагрузка, ишчи-хизматчиларни мукофот- 
лаш коидалари, х$Ькаликдаги мавжуд штатлар текши- 
р и л а д и .'
Текшириш давомида аникланган хато ва камчилик- 
лар тафтиш умумий далолатномаси ёки текшириш маъ- 
лумотномасининг мос булимларида кдйд этил ад и.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ме^натни ташкил килиш, уни нормалаштириш х,амда 
метдеат му^офазаси буйича амалдаги цоидаларга риоя 
килинишнни текшириш
Ме^нат ресурсларидан фойдаланиш самарадорли- 
гини оширишда, уни илмий асосда т^гри ташкил 
килиш ва нормалаштириш, ме^нат мухофази кридала- 
рига амал килиниши катта а^амиятга эга.
Кишлок, хужалиги ишлаб чикаришининг х,амма тар- 
мок,ларида ме\натнинг прогрессив форма ва методла- 
рининг кулланиши устидан узлуксиз равишда назорат 
олиб борилиши лозим. Бунда назоратчилар амалдаги 
фекомендациялар ва шу зонадаги илгор х^жаликлар 
тажрибалари асосида текширилаётган хужаликда ме\- 
натни ташкил кдлишнинг, ишлаб чикаришни бошцд- 
ришнинг структураси ва системасининг у ёки бу фор- 
малари кулланишининг мак,садга мувофик,пигини тек- 
ширадилар. Текширишда хужалик ^исобидаги бригада 
ва звенолар тузиш уларни жамоа пудратига утказиш, 
ижара пудратини бошцаришнинг цех структурасини, 
ицтисодий информацияларни цайта ишлашнинг меха- 
низациялашган системасини ва диспетчерлик хизма- 
тини жорий этиш каби ме^натни ташкил кддиш, уни 
бошцаришнинг илгор шакли \амда методларини к#ллаш 
учун мавжуд имкониятларни урганишга алохдда эъти- 
бор берилиши лозим.
Зарур холларда ало^ида иш турлари буйича ва авва- 
ло ба\орги экиш, экинларни парвариш килиш, \осил 
йигим-терим даврларида хужаликда иш вак^идан фой­
даланиш даражаси урганилиши мумкин. Бунинг учун 
ме*нат сарфи ва унга \а к тулаш учёти \ужжатларини 
(ме\нат ва бажарилган ишларнинг учётга олиш вара- 
к,аларй, тракторчи-машинистнинг учёт варакаси, трак- 
торчининг й$щ вара^аси, юк машинасининг йул вара- 
Каси ва бошцалар) текшириш, ишга чикилишини ва 
иш кунининг давомлилигини назорат хронометражи- 
ни утказцщ усулларидан фойдаланилади. Текширишда 
прогул, ишга кечикиб келиш, ишдан эрта кетиш, ало- 
хдаа ишчилар гуру\парининг ме^нат таътилларининг 
асоссиз равишда узайтирилиши \оллари учраганда бу­
нинг сабабларини ва хужалик томонидан бу камчи- 
ликларни тугатиш учун к^ндай чоралар ва тадбирлар 
курилганлигини аник^аш зарур.
Тафтиш давомида назоратчиларга х^жалккда ишчи- 
ларни ишга кабул килиш ва бушатиш операциялари-
www.ziyouz.com kutubxonasi


нинг т$три расмийлаштирилиши, табель учёти ва мех,- 
нат дафтарчаларининг т^Ьри юритилишини х,ам урга- 
ниш тавсия этилади.
М е\натга х,ак, тулашнинг ишбай тизимида назорат- 
чилар хужаликда зонал намунавий нормалар асосида 
ишлаб чик^тлган асосли, реал бир нормада бажарила- 
диган иш *ажмларининг флланилишини текширади- 
лар. Зарур лолларда утган йилларда бу курсаткичлар- 
нинг \ак,ик,ий бажарилиши бухгалтерия учёти маълу- 
мотларидан (мех,нат ва бажарилган ишларнинг учёт ва- 
рак,аси, тракторчи-машинистнинг учёт варак,аси, на- 
рядлар ва бошкдлар) олиб урганилиши мумкин. Жорий 
текширишлар давомида назорат улчовлар утказилиб иш 
бажариш нормаларининг бажарилиш даражаси аникда- 
нади. Хужжатли тафтишда эса ме^нат сарфи ва унга \ак, 
т^лаш хужжатлари урганиб чикдпади, улар шу опера- 
цияларга боклик, б^лган бошк,а хужжатлар билан со- 
лиштирилиб текширилади. Тафтиш натижасида бажа­
рилган ишларнинг ^ажмини ошириб ёзиш, нореал иш 
бажариш нормалари ва шулар асосида нот^гри \исоб- 
ланган иш 
суммалари назоратчилар ме\нат инти- 
зомини бузиш сифатида кайд кдпиниб, бу хатоларни 
тугатиш тугрисида х$Ькалик боыщарувининг таклифи 
киритилади.
Хужаликда ишчиларни ва алохдда иш турларини 
тарифларга ажратишнинг т^гри х^амда асосли равишда 
амалга оширилишини текшириш мос хужжатлар маъ- 
лумотлари асосида (аттестация комиссияси йигалиши- 
нинг к,арорн, иш нормалари туплами, шахсий карточ­
ка тулов ведомостлари ва бошкдлар) хамда зарур шах- 
слардан с^раш натижасида ва улардан тушунтириш хат- 
лари олиш й^ли билан Утказилади. Бу текшириш учун 
ме\натни ташкиллаштириш ва нормалаштириш бюро- 
си, хужалик касаба уюшмаси кршидаги иш хак,и ва 
мехмат бригада кенгашининг протоколлари му^им маъ- 
лумот манбаи булиб \исобланади.
Хужаликда ме^натни му^офаза к,илиш ва техника 
хавфсизлигининг холатини текшириш \ам му^им а\а- 
миятга эга. К,ишлок х^жалиги корхоналарда х,озир х,ам 
техника хавфсизлигига риоя кдпмаслиги окибатида 
ишлаб чик,аришда шикастланиш хрллари мавжуд. Шу- 
нинг учун текшириш ишларида хужаликларда ме\нат- 
ни му\офаза к,илиш ва техника хавфсизлиги буйича 
зарур тадбирлар тизимининг ишлаб чикдлишига ало­
хдда эътибор берилиши зарур. Бу тизимга ме^натни
www.ziyouz.com kutubxonasi


мухофаза килиш буйича махсус штатли ва жамоатчи- 
лик асосида гуру\лар ташкил килиш; бепул махсус 
кийим бериладиган ишчилар категориялари ва гурух- 
лари таркибини тасди^лаш, ишчилар билан техника 
хафсизлиги б^йича инсгруктажлар Утказиш; транспорт 
воситалари ва механизмларнинг хавфсизлигини таъ- 
минлаш учун уларга зарур мосламалар урнатилиши; 
техника хавфсизлиги бурчакларини ташкил килиш ; 
ишчиларни ишлаб чикдриш санаторияси ва даволаш 
профилактикаси курикларидан утказиш ва бош^а тад- 
бирлар киради. Ишчиларнинг хавфсизлик ш ароитини 
таъминлашга царатилган бу тадбирларнинг бажарили- 
ши буйича ишлаб чикдриш жараёнида иш бош лани- 
шидан олдин, иш давомида ва иш тугагандан кейин 
хам узлуксиз равишда назорат олиб борилиши лозим. 
Бунда, хужаликда мехнат мухофазаси ва техника хавф- 
сизлигининг хэди^ий холатини, уни ташкил цилиш 
тартиби билан солиштириб куриш текширишнинг асо- 
сий усули хисобланади. Бу текширишлар натижасида 
аниеданган амалдаги мехнатни мухофаза цилиш ва тех­
ника хавфсизлиги цоидаларининг бузилиш далиллари 
хар бир тури буйича умумлаштирилади ва зарур \о л - 
ларда тафтиш умумий далолатномасига илова сиф ати- 
да расмийлаштирилади.
Мехнатга хак, т^лаш низоми цоидаларига риоя 
вдлинипшни текшнриш
Мехнат сарфи ва унга ХЭК туланишини текш ириш - 
да мехнатга хак тулаш Низоми кридалари асосида ш тат 
интизомига роя *илиш, тариф ставкалари, иш хд^и, 
расценка ва мукофотлаш тизимларининг т^гри к#лЛа- 
нишига алохида эътибор берилиши лозим. Бунинг н а­
тижасида мехнат сарфининг реаллиги ва унга хэк тула- 
нишининг т^рилиги, мехнат ресурсларидан фойдала- 
ниш самараси хамда мехнат интизомига риоя цилиш
Холати урганилади.
Бунда олдиндан Утказиладиган назорат мухим рол 
Уйнайдики, бу назорат асосида мехнат сарфи ва унга 
ХЭК тулашдаги ортицча штат мавжудлиги ёки бош к£ 
турли цонун бузилиш холлари аницланиб, улар уз вак,- 
тида утказилади. Бунинг учун корхоналар ишчилар со- 
нини кис^ртириш билан ишлаб чи^ариш хажмини 
оширишга эришиш тутрисидаги талабга асосланган 
Холда алохида категория ва гурухлар буйича иш чилар
www.ziyouz.com kutubxonasi


сонини текшириш зарур. Ишчи ва хизматчилар сони 
ишлаб чикариш хажми асосида аникланади.
Жорий назоратда бажарилган ишларнинг реаллиги, 
тариф ставкалари, расценкалар, штат иш хаклари ва 
мукофот туловларининг т р и л и г и , \ак,иий штат бир- 
ликларининг тасдикданган бирликларга тугрикелиш и 
ва улардан максадга мувофик равишда фойдаланиши 
текширилади. Бу текширишларни амалга оширишда мех- 
нат сарфи ва унга хак тулаш буйича бошлангич хуж- 
жатларни урганиш, уларни бир-бири билан солишти- 
риш ва технологик хариталар, тайёр ма\сулотлар учё- 
ти, уларни транспортировка килиш операциялари учун 
тузилган бошлангич хужжатлар билан солиштириб тек­
шириш усуллари кулланилади.
Текшириш ишлари материалларини тахлил килиш, 
мехнатга ха к, тулашдаги барча камчилик ва крнун бу- 
зилишлари фактларини куйидаги йуналишлар буйича 
умумлаштириш имконини беради:
бажарилган ишлар хажмининг нотугри курсатили- 
ши (бошлангич хужжатларда курсатилган иш \ажмла- 
рини технологик харита, тайёр махсулотни кирим 
килиш хужжатлари билан солиштириб \амда хакикий 
бажарилган ишлар \аж мини назорат улчов килиш усу- 
лида аник/тнади);
мехнатни хисобга олиш хужжатларида курсатилган 
ишнинг микдори бажарилган нореал ишлар булиши 
мумкин, бу ишлар технологик харита, бошкд хужжат- 
лар, зарур шахслардан сураш хамда бажарилган иш- 
ларни текшириш билан аникпанади; бир марта хисоб- 
га олинган иш хажмининг хужжатларда кдйта акс эт- 
тирилиши (бир даврда тузилган мехнат хисоби хуж- 
жатларини солиштириш ва бажарилган ишларни нату­
ра холида текшириш);
ишлаб чикариш нормаси, тариф ставкалари, иш 
Хаки ва расценкаларнинг нот$три кулланиши (бу курсат- 
кичларни ишлаб чикариш нормалари, тупламлари ва 
тарифларга ажратиш учун кулланмалар билан солиш­
тириб куриш);
мехнат \исоби хужжатларининг нотугри таксировка 
килиниши (назорат таксировка асосида);
кУшимча хакларнинг нотугри кУлланилииш (иш хак,и 
\исоби буйича бошлангич хужжатларни мехнатга хаК 
тулаш Низоми коидалари асосида текшириб чикиш);
бошлангич хужжатлар суммаларининг нотугри жам- 
ланиши (назорат хисоблаш билан);
www.ziyouz.com kutubxonasi


ме*нат \исоби буйича ^ужжатларга бу ишларни ба- 
жаришда к^тнашмаган шахсларнинг кушилиши (бу хуж- 
жатларни бригада, звено, ишчилари руйхати билан со- 
лиштириш *амда зарур шахслардан сураш ва имзолар- 
ни текшириш);
ме\нат хисоби ^ужжатларига штат руйхатида курса- 
тилмаган штат кушиш (бу хужжатларни штат руйхати 
маълумотлари билан солиштириш);
бирор ходим томонидан хакикатда бажарилган иш- 
нинг штат буйича вазифасига тугри келмаслиги (бу 
ходим томонидан хаки кий бажарилган иш характери- 
ни урганиш);
бошка ташкилот таркиби руйхатида турувчи (бошка 
ташкилотда ишловчи) ходимларнинг шу ташкилотга 
Кабул килиниши (ме^натни х,исобга олиш хужжатла- 
рини кадрлар буйича маълумотлар билан солиштириш);
кушимча вазифада ишлаш туррисидаги конунчилик- 
нинг бузилиши (кУшимча вазифада ишловчиларнинг 
х^кикий расмийлаштирилиши шу т$^ридаги конунга 
солиштириб куриш билан аникланади);
жорий назорат давомида хужалик булинмаларидан 
кабул килинаётган бошлангоч \ужжатлар ва х,исоб-тулов 
ведомостлари ялпи текширишдан утказилса, мехнатга 
хак тулашдаги камчилик ва конун бузилиши холлари 
аникланиб, Уз вактида тузатилишига эришиш мумкин.
Хужжатли тафтишда хужаликда штат интизомига 
ва мехнатга \а к тулаш Низоми к°идаларига амал кили- 
ниши тулик текшириб чикилиши лозим.
Хужаликнинг бошкариш аппарати ходимларининг 
сонини, уларнинг иш хаки ва кушимча *а!у
1
арнинг 
берилишини текшириш катга а^амиятга эга.
Хисоб-тулов ведомостларини, иш вактининг хисобга 
олиш табелини, ходимларни ишга тайинлаш турриси- 
даги буйрукдарни текшириш билан штат интизоми- 
нинг сакданиши аникланади. Бунда кУшимча тузилган 
ведомостлар, шуб\а тугдирувчи имзоларга ало^ида эъти- 
бор берилиши керакки, бунда штат интизомининг бу­
зилиши ва бошка суиистеъмол фактлари яширинган 
булиши мумкин.
Тариф ставкалари ва \исобланган иш \аки сумма- 
ларининг т\трилиги бошланрич ^ужжатларни текши­
риш билан аникланади. Текшириш танлама усулда утка- 
зил ади. Хужалик ишлаб чикаришининг х,амма тармок,- 
лари ва ишлаб чикариш булинмалари ^амда му\им иш 
турлари буйича тафтиш килинаётган даврнинг \амма
www.ziyouz.com kutubxonasi


ойлари буйича танлама текшириш утказилиши лозим. 
Агарда танланма текшириш давомида к,онун бузилиши 
ва бошка фактлар учраса, бошланрич ^ужжатлар тулик, 
текширишдан утказилади.
М е\нат сарфи ва унга \а к тулаш буйича ишлатила- 
диган бошлангич хужжатларни текшириш уларда акс 
этгирилган ишларнинг реаллигини, иш хажмларининг 
бажарилиш муддати ва бажарувчи шахсларнинг тугри 
курсатилиши, иш бажариш нормаси, расценкаларнинг 
Кулланилишини ва ^исобланган иш \аки (к^шимча ва 
устама хдк^ар билан) суммасининг туррилигини аник- 
лашга каратилгандир. Бу хужжатлар маълумотларини 
текшириш билан биргаликда улар, бошка хужжатлар 
(ме^натга \ак, тулаш Низоми, иш бажариш нормалари 
туплами, тайёр маадлотларни кдбул цилиш ^ужжат- 
лари ва бошк,алар) билан Узаро солиштирилади. Шуб- 
\али операциялар аницланганда зарур шахслардан 
сураш, бажарилган ишларни назорат (Улчов) килиш 
билан бу операциялар кУшимча равишда урганилади.
Мукофот туловларининг туррилигини текширишда 
бу мукофотларни бериш аввало, хужаликнинг иш хдки 
туррисидаги Низомга ва мукофотлаш коидалари наму- 
навий Низомига киритилганлигини текшириш лозим. 
Режа топширикпарининг бажарилганлиги ва хужалик 
мусобакаси натижалари учун моддий рагбатлантириш 
фондларидан бериладиган мукофотлаш операциялари- 
ни назорат килишда бу фондлар ва туловлар \акидаги 
намунавий Низом коидалари асосида мукофотлаш 
шартлари \ам да мукофот суммаларининг хджмларини 
белгилашнинг тугрилиги текширилади. Бунда корхона- 
да мусобакани ташкил килиш ва мукофотлаш Низо- 
мининг шартларига тавдосланади.
Мукофотлаш туррисидаги Низомни ишлаб чикишда 
бу Низом лойи^асини му\окама килиш ва тасдик^аш 
тартибининг сакланишини алохдда текшириш зарур. 
Бунинг учун ишлаб чицариш кенгашлари, хужалик маъ- 
мурияти, касаба уюшмасн кошидаги иш хдци буйича 
комиссия кенгашлари материаллари урганиб чицилади.
Кишлок; хужалик корхоналари ишчиларининг иш 
^аки туррисидаги намунавий Низомига асосан хужа­
ликнинг узида ишлаб чицилган мукофотлаш кУрсат- 
кичлари буйича бериладиган мукофот суммалари беш 
ойлик иш хдкндан, к^рик, туман хужаликларида эса 
олти ойлик иш \акидан ошмаслиги (ма^сулот учун 
туланадиган ХЭК ва к^шимча \аклар билан бирга), бир
www.ziyouz.com kutubxonasi


ишчига йил давомида бериладиган жами мукофот сум- 
маси эса (алохида махсулот турлари учун мукофот ва 
КУшимча хаклар билан) махсулот учун расценкалар 
буйича хисобланган йиллик иш хаки суммасидан ошиб 
кетмаслиги зарур.
Хак,ик,ий туланган мукофот суммаларини текши- 
ришда бу мукофотлаш учун буйрук ёки жамоа хужалиги 
бошкарувининг к,арори борлиги, бу мукофотлаш хужа- 
ликнинг иш хаки тугрисидаги Низоми асосида амалга 
оширилганлиги аникданади. Кейин эса бу мукофотлаш- 
нинг белгиланган тартиб ва цоидаларининг сакланиши 
урганиб чикдлади. Бунинг учун бухгалтерия учёти маъ- 
лумотлари, ички хужалик булинмалари рахбарларининг 
билдиргилари, икгисодий та\лил бюроси кенгашининг 
материаллари текшириб курилиши лозим.
Тафтиш натижасида аникданган бажарилган ишлар 
хажмига кушиб ёзиш, расценкалар, тариф ставкала- 
рининг нотуфи кУлланиши, асоссиз берилган муко­
фот ва бошца тартибда нотугри хисобланган иш хаки 
(мехнат хаки) суммаларига мос бошлангич хУ^жат- 
ларни ва аникланган кушиб ёзишлар хажми курсатил- 
ган холда махсус ведомостлар тузилади.
Технологик хариталар буйича аникланган иш хаки 
фондн мнкдорига риоя цишшни текшириш. Ишлаб-чи- 
Кариш дастурини бажариш учун хар бир хужалик иш- 
лаб чикариш режасида маълум ишлаб чикариш хажми 
асосида иш хаки фондини режалаштиради. Ишлаб чи­
кариш дастурини бажариш давомида мана шу режа- 
лаштирилган иш хаки фонди микдорига риоя килини- 
шини таъминлаш, унинг сарфланиши устидан жорий 
ва хужжатли назорат олиб бориш билан амалга оши- 
рилади.
Жорий назорат давомида хужаликда мехнатга хак 
тулаш туррисидаги Низом коидаларига амал килиниш- 
ни тизимли равишда- текшириб туриш лозимки, бунда 
иш хаки учун ортикча туловлар содир булишига йул 
Куймаслик керак. Бунинг учун йил давомида иш хаки 
фондидан фойдаланиши текшириб борилиши, аввалги 
ойларда йул кУйилган ортикча сарфлар йилнинг ке- 
йинги даврларида тежалган маблашар хисобига копла- 
ниб борилиши лозим. Йил давомида иш хакининг ор­
тикча сарфланишига мехнатга хак тулаш тугрисидаги 
Низом коидаларининг ва штат интизомининг бузили- 
ши хамда ишлаб чикариш режасида белгиланмаган иш- 
ларнинг бажарилиши сабаб булиши мумкин. Бундай
www.ziyouz.com kutubxonasi


холларда иш хаки фондининг ортикча сарфланиши са- 
бабларини оператив равишда аниклаш хамда хато кам- 
чиликларни ишлаб чикариш дастурини бажариш даво- 
мида тузатиб бориш зарур. Бу ишга назоратнинг барча 
штатли ва жамоатчилик органлари, бухгалтерия хо- 
димлари кенг жалб килиниши керак.
Иш хаки фондига риоя кдлинишини хужжатлар асо- 
сида текшириш, ^ак.ик.ий ишлатилган иш \ак,и сумма- 
сининг фондда белгиланган микдорига тугри келиши- 
ни аниклашга каратилган. Бунинг учун аввало фонд га 
алохида туловлар киритилишининг т>трилигини тек­
шириш билан (иш ^аки фонди таркибини хисоблаш 
коидалари асосида) иш хаки фондининг хаки кий хаж- 
мини аниклаб олиш зарур.
Махсус манбалар хисобидан мехнат сарфи учун тулан- 
ган у ёки бу туловларнинг иш хаки фондига олиб бори- 
лишини алохида куриб чикиш зарурки, бунинг учун 
«Мехнатга хак тулаш буйича хисоб-китоблар» бош счёт 
ёзувлар диктат билан текшириб чикилади.
Иш хакининг фонддагига нисбатан ортикча сарф­
ланиш и ёки икгисод суммасининг реал микдорини 
аниклаш учун фонд таркибига нотугри кушилган сум- 
малар ажратиб ташланиши лозим. Шу билан биргалик- 
да назоратчилар ишлаб чикэрищда мехнат унумдорли- 
гининг мехнатга хак тулашга нисбатан тезрок Усиш 
конунига асосланган холла, хужаликда мехнат унум- 
дорлигининг усиши даражаси билан уртача иш ХЭКИ 
усиши уртасидаги нисбатни урганиб чикишлари керак.
Корхонада мехнат хаки хнсоботлари ва иш хаки хисоб- 
китобларининг натижаларини таккослаш
Ишчи ва хизматчилар билан амалга ошириладиган 
Хисоб-китобларнинг туррилигини текшириш мехнат сар­
фи ва унга хак туланишини назорат ва тафтиш килиш- 
нинг мухим вазифаси булиб хисобланади.
Мехнатга хэк тулаш операциялари республика ме- 
нат хэкидаги конунчилик асослари хамда бу асосда 
Кабул 
килинган конУнлар кодекси, корхоналар (бир- 
лашмалар) тУфисидаги конун, корхона устави, хужа- 
ликнинг мехнатга хак тулаш тугрисидаги Низоми ва 
хужалик касаба уюшмаси кумитаси билан корхона маъ- 
мурияти тузган жамоа шартномаси хуяокатлари асоси­
да олиб борилади.
Мехнатга хак туланишида амаддаги конунларга риоя
www.ziyouz.com kutubxonasi


килинишини таъминлашга, бу \исоб-китоблар усти- 
дан хэмма боскичларда, уларнинг пайдо булишидан то 
тугалланишига кддар тизимли равишда назорат олиб 
бориш билан эришилади. Бунинг учун аввало амалдаги 
к,онун ва Низом к;оидаларига асосан иш хаки буйича 
хисоб-китобларга тааллуцпи булган барча норматив \уж- 
жатлар ишлаб чикдлиши лозим (жамоа шартномаси, 
хужалик ички тартиб-кридалар и, ме\натга хак. тулаш 
тугрисида Низом, штатлар руйхати, иш бажариш нор- 
маси, ишлаб чикариш булинмаларининг жамоа ва оила 
пудратига ишлаш шартли курсаткичлари, ички хужа­
лик буйича мукофотлаш шартлари, тарификация ва 
аттестация утказиш тизими).
Хужаликда алохдда шахсларнинг ишга кабул кили- 
ниши, уларнинг маълум вазифаларга тайинланиши, 
бошкд ишга кучирилиши ва ишдан бушатилишида 
амалдаги коидаларга риоя килиниши, ишбай ва вак,т- 
бай хак туланадиган ишларнинг аник, чегараланиши, 
ишчиларнинг иш шароиги ва режими билан уз вакси­
ла таништирилиши (иш хаки буйича хисоб-китоблар- 
нинг тугри амалга оширилиши учун) зарурий шартлар 
Хисобланади. Бу масалаларга иш хаки буйича хисоб- 
китоб муносабатлари юзага келмасдан туриб эътибор 
берилиши зарур. Бунинг учун олдиндан бу норматив 
хужжатларнинг хужаликда мавжудлиги, уларнинг турри 
ишлаб чикилганлиги, ишчиларни ишга кдбул килиш, 
бошка ишга к;абул кдлиш, бошка ишга утказиш ва 
ишдан бушатишда амалдаги коидаларга риоя к,илини- 
шини, мехнатни ташкиллаштириш ва нормалаштириш, 
унинг учёт юритилишини текшириш лозим.
Иш хаки хисоб-китобларининг тугри юритилиши­
ни таъминлашда айникса, жорий назоратнинг таъсири 
кучлидир. Бу назоратнинг утказилиш даври хисоб-ки- 
тоб операцияларининг содир булиш пайтига тугри кел- 
гани учун хам у аникданган камчиликларни оператив 
равишда тузатиш имконини беради. Жорий назоратда 
мехнат хисоби буйича юритиладиган бошлангич хуж- 
жатлар маълумотларини бу хужжатларда акс эттирил- 
ган ишларнинг реал бажарилганлигини ва иш хажми- 
нинг тугри курсатилганлигини аниклаш мумкин. Хужа­
ликда хужжатлар оборотининг тугри ташкил этилиши 
ишчи ва хизматчилар билан хисоб-китобларнинг уз 
вакгида амалга оширилиши жорий назоратнинг сама- 
радорлигини оширишга имкон беради.
Хужжатли тафтишда асосан «Мехнат хаки буйича
www.ziyouz.com kutubxonasi


хисоб-китоблар» бош счёти маълумотларидан фойда- 
ланилади. Биринчи навбатда ишчилар шахсий счётлари 
ва бош счёт буйича балансда тафтиш утказиш даврига- 
ча булган к;олдик, суммаларининг мос келишини тек- 
шириш лозим. Бу \исоб-тулов ведомостларидаги \ар 
бир ишчи фамилиясини белгилаб чик^иб (ведомостдаги 
мавжуд фамилиялар олдин хужалик ишчилари руйхати 
билан солиштириб курилиши зарур) ведомостнинг \ар 
бир варага буйича жами суммаларни чикдриш билан 
аникланади. Текширишда фар к, аникданса, унинг са- 
бабларини топиш керак. Кейин ишчиларнинг шахсий 
счётлари ёзувларини урганиш ва бу маълумотларни 
тулов ведомостлари билан солиштириб куриш йули би­
лан ме\натга \ак, тулаш буйича кдрздорлик суммалари­
нинг ^аракати текширилади.
Хужжатли назорат давомида мехмат \ак,и суммала­
рининг т^три ^исобланиши, улариннг уз вацтида тула- 
нишини \амда \исобот даври охирига булган карз сум­
маларининг реаллиги аникланиши лозим. Иш хдк^ сум­
маларининг ту ф и \исобланиши бошлангич хужжатлар, 
штат руйхати, хужалик ишчилари таркиби буйича буй- 
рукдарни дикдат билан урганиб чик,иш асосида аник,- 
ланади. Бунда ведомостдаги фамилияларнинг реалли- 
гига ало^ида эътибор бериш керак. Бунинг учун 
ведомостларни ишчилар руйхати билан солиштириб тек- 
шириш тавсия этил ад и. Бир давр учун тузилган бир 
неча ведомостда битга ишчи фамилиясининг к,айта уч- 
рамаслигига ало^ида а^амият бериш зарур. Пудрат усу- 
лида ишловчи жамоаларнинг иш \ак«и буйича ^исоб- 
китобларининг тугрилигж х,ак^к,ий ^исобланган иш 
\ак,и суммалари, бу жамоалар фаолиятининг якуний 
натижаларига кура туланиши лозим булган суммага 
солиштириб куриш билан аникланади.
Ишчиларга \исобланган иш *ак,и туланишининг ре­
аллиги ва уз вак^ида амалга оширилишига эътибор 
бериш зарур. Бунинг учун бош счётнинг дебет томони- 
даги ёзувлар ва тулов ведомостлари диктат билан тек- 
шириб чи^илади. Бунда ведомостларда курсатилган 
шахсларнинг ва улар имзоларининг реаллиги, \ужжат- 
нинг хацик;ийлиги ва тугри текшириб курилади. Бош 
счётнинг «Депонентлар билан \исоб-китоблар» субсчё- 
тида юритилаётган щ ) бир депонент суммаларини тек­
шириб куриш зарур. Бунда талаб цилинмаган иш х1ак1и 
суммаларининг депонент счётларига утказилишини 
тугри амалга ошириш, депонентларнинг реаллиги ва
www.ziyouz.com kutubxonasi


депонент суммаларининг харакати урганилади. Бу тек- 
ширишни утказиш учун депонентлар билан \исоб-ки- 
тоблар дафтари ва депонентларга утказилган иш \аки 
суммаларини бериш учун тузилган хазина чицим ор- 
дерлари маълумотномалардан фойдаланилади. Амали- 
ётда купинча кдпбаки равишда иш *аци ^исоблаш би­
лан нореал депонетларни юзага келтириш ва депонент­
лар учун халбаки имзолар чекиш билан бу суммаларни 
Узлаштириш фактлари учрайди.
Ме*нат сарфи ва унга *а* туланишини текшириш 
ме^нат буйича бухгалтерия ва статистик \исоботлари- 
нинг турри тузилиши, хисобот’маълумотларининг амал- 
даги инструкция ва курсатмаларига \амда жорий бух­
галтерия учёти маълумотларига мос келишини текши­
риш билан тугалланади. Бу хужжатлар орасида аник,- 
ланган фарк^арга махсус ведомост тузилиб, тафтиш 
умумий далолатномасига илова килинади.
Корхоналар ишлаб чи^ариш фаолиятини аудит 
текшириш
Узбекистан Республикасида туб икгисодий исло- 
\отлар ва хужалик субъектларини ташкил кдпиш, иш 
юритиш конуний базалари ишлаб чикдлиб, чет эл ин- 
весторлари томонидан ишлаб чик,аришга сармоялар ки- 
риб келишига кенг имкониятлар яратилмокда. Бу бо- 
рада бухгалтерия \исобидаги, халцаро бухгалтерия хисо- 
бига интеграциялаш жараёни кенг куламда амалга оши- 
рилаётганлигини ало\ида \исобга олиш зарур. Бунда 
«Ма\сулот иш ва хизматларини ишлаб чи^ариш, со- 
тиш харажатлар таркиби \амда молиявий натижалар- 
нинг шаклланиш тартиби тУфисида*ги Низомга муво- 
ф ик хужалик субъектларининг: а) асосий фаолияти; 
б) давр харажат ва даромаолари; в) молиявий фаоли- 
ят; г) фавкулодда фаолиятлар буйича аудит текширу- 
вини режалаштириш мак,садга мувофик булади.
Ишлаб чицариш фаолиятини текшириш ва 
назоратчиларнинг вазифалари
Корхонада асосий ва оборот маблагларининг хужа­
лик операциялари ичида ишлаб чидариш жараёни асо­
сий уринни эгаллайди. Чунки бу жараёнда ма^сулотлар 
ишлаб чикдрилади, бошцача айтганда, янги к^ймат 
яратилади. Ишлаб чик^риш фаолияти к^шлок, хужалик
www.ziyouz.com kutubxonasi


корхоналарида кишлок хужалик, саноат ва ёрдамчи 
ишлаб чикаришларни, иш бажарувчи *амда хизмат 
курсатувчи ишлаб чикариш бупинмалари ишлаб чика- 
риш жараёнларини, яъни тайёр ма\сулотни ишлаб чи- 
каришни уз ичига олади. Ишлаб чикариш жараёнини 
назорат ва тафтиш кдлишда назоратчилар олдида мах- 
сулот ишлаб чикариш режаларининг асосли эканлиги- 
ни, корхонада ва ишлаб чикариш булинмаларида мав- 
жуд ресурслардан ишлаб чикариш программасини ба- 
жаришда фойдаланишни та\лил килиш, келгусида киш- 
лок хужалик ма^сулотларини купайтириш буйича ре- 
зервларни топиш вазифалари туради.
Назорат ва тафтишни амалга оширишда агротехни­
ка, зооветенария, техник-инженерлик тадбирларининг 
Уз вакгида амалга оширилиши, уларнинг экинлар х,осил- 
дорлигини ва чорва моллари махсулдорлигини оши- 
риш, корхонада барча ишлаб чикариш кувватидан тула 
фойдаланишга кэратилганлиги чукур Урганилади. Шу 
бшГан бирга текшириш давомида технологик жараёнга 
кдндай риоя килинаётганлигини, \ар бир гектар ердан, 
Кар бир бош молдан ва бошкэ ишлаб чикариш кувват- 
ларидан кандай килиб фойдаланилгани текширилади. 
К.ИШЛОК 
хужалик корхоналарида назорат ва тафтишни 
Куйидаги тартибда амалга ошириш тавсия килинади.
Аввало ас ос ий ишлаб чикариш хисобланган тармок- 
лар, усимликчилик, чорвачилик ма\сулотлари ишлаб 
чикариш режаларининг асосли эканлигини, режалар- 
нинг реаллигини тузишда х,исобга олинмаган кишлок 
хужалик махсулотларини купайтириш резервларини тек­
шириш лозим. Шулардан сунг мавжуд ер майдонларини 
текшириш лозим. Кейин эса мавжуд ер майдонларидан, 
чорва молларидан фойдаланишнинг ахволи, йул куйи- 
лаётган \а р хил йУкотувлар ва улардан кутулиш чорала- 
рини куриш текширилади. Сунгра усимликчилик ва чор­
вачилик ишлаб чикариш дастурининг бажарилишини 
таъминлашда агротехника, зооветенария коида ва та- 
лабларига риоя килинаётганлиги назорат килинади. Тек­
шириш ва тафтиш жараёнида экиш режаларининг ба- 
жарилиши, уларнинг хосилдорлиги, чорва моллари зо- 
тининг яхшиланиши, махсулдорлигининг ошиши, м а\- 
сулот чикариш ва таннархи урганилади. Шундан сунг 
саноат ишлаб чикариши корхоналарининг барпо кили- 
ниши, корхонани тузишда мавжуд конунларга риоя 
килиниши, икгисодий жихдгдан уларнинг максадга му- 
вофикдиги, айрим холла )^ар бир ма\сулот ишлаб чика-
www.ziyouz.com kutubxonasi


риш дастурининг бажарилиши текширилади. Ёрдамчи 
ва хизмат к^рсатувчи ишлаб чикариш булинмалари фа- 
олияти ^ам худди шундай тартибда ?рганилади.
Ишлаб чикариш дастурининг бажарилишида смета 
режимига риоя килиш масалалари алохдда к^рилади 
Корхонада ички хужалик \исоби ва мусобакани таш- 
кил килиш, шартнома мажбуриятларининг бажарили­
ши текширилади. Текшириш жараёнида икгисодий ана­
лиз методларидан фойдаланиш бу ишга иктисодий тар- 
мок мутахассисларини жалб килиш мухим ахамиятга 
эгадир.
Асосий тармоклар ишлаб чикаришини режалаштириш 
ва уларнннг ишларини урганиш
Бу тармокларни режалаштириш негизида асосий 
тармокларнинг, жумладан, усимлик ва чорвачилик 
махсулотларини к^пайтириш учун ер унумдорлигини 
чорва молларининг махсулдорлигини ошириш ётади! 
Усимлик ва чорвачилик махсулотларининг к^пайиши- 
да кУшимча ер майдонларининг ишга солиниши, чорва 
молларининг обороти, шунингдек, экин майдонлари 
ва чорва молларининг оборот структураси, хосилдор- 
лик, махсулдорлик к^рсаткичларининг аникланиши 
мухим роль уйнайди. Усимлик сохасидаги режалашти­
риш текширилганда аввало хужалик буйича экин май- 
дони структурасининг корхона ишлаб чикариш дасту- 
рига мос келиши к^рилади. Шу билан бирга экинлар 
хосшиюрлиги режанинг тутри белгиланиши текшири­
лади. Экинлар хосилдорлик режасини белгилашда, аг- 
рар икгисодчиларнинг тавсиясига к^ра, Утган беш йил- 
нинг Уртача хосиддорлиги олиниб, жорий йидда тех­
ника прогресси, илгор тажриба ва дехкончиликнинг 
прогрессив методлари жорий килиниши, органик хам 
минерал угатлар ва бошха ишлаб чикариш воситала- 
ри билан таъминланиши хисобланган холда белгила- 
над и.
Шундан кейин дехкончилик ишлаб чикариш жараё- 
ни чу кур икгисодий та\лил методи асоси билан таф- 
тиш килинади. Бунда аввало, мавжуд ресурслардан, 
яъни асосан ердан ва сувдан фойдаланиш масалалари- 
га эътибор берилади. Тафтиш ишлаб чикариш дастури­
нинг бажарилишини тахлил килиш дан бошланади. 
Сунгра хосилдорлик режаларининг бажарилиши урга- 
нилади. Хосилдорлик режаларининг бажарилишида ав-
www.ziyouz.com kutubxonasi


вало хужаликда к^шлок, хужалик экинлари буйича аг­
ротехник операцияларнинг иш режаси ва унинг бажа- 
рилиши та\лил кдяинади. Тафтиш учун ишлаб чикр- 
риш булинмаларининг ишлаб чикдриш топширикда- 
ри бухгалтерия учётида № 20/1 бош счётининг «Усим- 
ликчилик» субсчёта буйича очилган аналитик счетлар 
юритиладиган журнал-ордер, N9 10/3, йиллик ва жо- 
рий \исобот, оператив-техника учёти маълумотлари, 
шунингдек, корхона агрономларининг иш режалари 
ва ицтисодий та\лил бюросининг хулосалари кабилар 
\исобланади.
Усимликчилик ишлаб чицариш жараенини назорат 
ва тафтиш к,илиш \а р бир экин, ихтисослашган ишлаб 
чи^ариш булинмалари буйича амалга оширилади.
Текширишда бу масалалардан кейин ишчи кучи, 
асосий воситалардан, масалан, янги узлаштирилган ер- 
лар булса лойихд цувватидан фойдаланишнинг а^воли 
урганилади. Бунда ишлаб чицдриш харажатларини мод- 
далар буйича урганиш му\имдир. Кдпинган сарфлар 
технологик иш жараёнлари билан к^шиб урганилса, 
максадга мувофик, булади. Шундай килиб, ишлаб чи- 
кдрилаётган мздсулотларнинг тУла таннархи урганила­
ди Бундай та\лилни ишлаб чикдриш булинмалари ва 
экин тармо^пари буйича Урганиш яхши натижа беради. 
Ма\сулот таннархининг арзон булиши ^осилдорлик- 
нинг салмогига, экин нави ва сортига, \осил пишиб 
етилгандан сунг уз вактида тула кирим килинишига 
борлиц. Ш унинг учун асосий манба булувчи харажат 
^ужжатлари билан ма^сулотни кирим цилиш хужжат- 
лари, ишлаб чикариш булинмасидаги дастлабки учёт 
регистрларининг турри юритилишини текшириш ло- 
зим. Ишлаб чикдриш жараёнини тафтиш кдлишда ме\- 
нат унумдорлигининг усишини та\лил цилиш керак. 
Бунинг учун ишларнинг механизациялаштириш дара- 
жаси Урганилади. Хар бир ишнинг механизациялаш да- 
ражасини урганиш, биринчидан, жуда куп ишга со- 
линмай ётган резервларни очиб берса, иккинчидан, 
ишлаб чикдриш жараёнида энг фаол, \ал кдгсувчи ишчи 
кучидан фойдаланишни урганишни так,озо цилади. Бу 
масалаларни ме\натни илмий ташкил кдлиш, )^р бир 
жамоанинг, унга бирлашган аъзосининг ме)^нат к,оби- 
лиятини ишга солиниш даражаси билан боглаб Урга­
ниш мацсадга мувофикдир. Тафтиш ва назорат нати- 
жалари умумлаштирилиб, тафтишнинг орапиц ва уму- 
мий далолатномаларида курсатилади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Усимликчилик ишлаб чикариш жараёнини тафтиш 
Кил и шла куйидаги шакл тавсия к,илинади:

Download 8,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish