R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

partiyasi;
— 0 ‘zbekiston «Fidokorlar» milliy demokratik
partiyasi;
— Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati — 0 ‘zbekiston 
liberal demokratik partiyasi.
0 ‘zbekistonda tashkil topgan ushbu siyosiy p artiy alar 
ijtimoiy taraqqiyot, voqealar rivojlanishi jarayonida vujudga 
kelgan ijtimoiy-siyosiy tashkilotdirlar.
0 ‘zb ek isto n d a d inning ja m iy a td a tu tg a n o ‘rni uning 
konstitutsion maqomi bilan belgilangan. 0 ‘zbekiston Konstitu­
tsiyasiga muvofiq, barcha fuqarolar millatidan, irqidan, diniy 
e’tiqodidan q at’i nazar vijdon erkinligi kafolatlangan.
4-§. Jam iyatda oilaning о ‘m i va uning huquqiy
him oyalanganligi
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasiga 
muvofiq, «Oila — jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat 
va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega» deb ko‘rsatib
141

---

o ‘tilgan. Albatta, jamiyatning paydo b oiishid a oilaning roli 
beqiyosdir. Oilaning shakllanishi va rivojlanishi, jamiyatning 
rivojlanishiga ham k a tta t a ’sir k o ‘rsatd i. D av lat doimiy 
ravishda oila manfaatlarini barcha jabhalarda himoya qilib, 
ularga keng imkoniyatlar yaratib beradi.
1991-yil mustaqillikka erishganimizdan so‘ng, davlat oilaviy 
munosabatlari sohasida tub islohotlar amalga oshirila boshladi. 
Jum ladan, 1992-yilda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
farmoni bilan tashkil qilingan «Mahalla xayriya jam g‘armasi» 
kam ta ’minlangan oilalarga, boquvchisini yo‘qotgan shaxslarga 
moddiy jihatdan katta yordam ko‘rsatdi va ularga keng shart- 
sharoitlar yaratdi. 1993-yil 4-m artda Prezidentimiz farmoni 
bilan «Sog‘lom avlod uchun» ordeni tashkil etildi. Bu orden 
onalik va bolalikni muhofaza qilish, yosh avlodning salomat- 
ligini saqlash ham da yoshlarni vatanp arv arlik tuy g‘usida 
tarbiyalash ishlarida o ‘zining xizmatlari bilan tanilgan shaxs­
larga berildi.
1994-yil 22-avgustda Prezidentimizning «Kam ta ’minlangan 
oilalarni ijtimoiy him oyalash to ‘g‘risida»gi farm oni qabul 
qilindi. Bu farmonga k o ‘ra moddiy jihatdan qiynalib qolgan 
oilalarga yaqindan yordam berish, ularga yetarlicha shart- 
sharoitlar yaratib berishni nazarda tutadi.
Oila m unosab atlarin i 1998-yil 30-aprelda 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlis tom onidan qabul qilingan «Oila 
kodeksi» tartibga soldi. Bu qabul qilingan Oila kodeksi o ‘zida 
xalqaro normalarni, jahon oilaviy tajribalarini, shu bilan birga 
o ‘zbekona urf-odat ham da qadriyatlarni o ‘zida mujassam- 
lashtirdi. Oila kodeksida oila qonunchiligimiz uchun yangi 
b o ‘lgan m unosabatlar, nikoh shartnom asi, aliment to ‘lash 
to ‘g‘risidagi kelishuv, qon-qarindoshlik va boshqa m unosabat­
lar kiritildi.
1998-yilning «Oila yili» deb e ’lon qilinishi, davlatim iz 
tomonidan oila manfaatlarini himoyalash, ularni rag‘batlan- 
tirish hamda ularga yetarli shart-sharoit yaratib berish chora- 
tadbirlarini ishlab chiqdi. V azirlar M ahkam asi tom onidan 
oilaviy m unosabatlarni him oyalash b o ‘yicha dastur ishlab 
chiqildi. Bu dasturga ko‘ra oilalarni huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy 
hamda m a’naviy jihatdan himoyalash tadbirlari belgilandi.
Balog‘at yoshiga yetgan erkaklar va ayollar irqi, millati yoki 
diniy belgilari bo‘yicha hech qanday cheklashlarsiz nikohdan 
o ‘tishga va oila qurishga haqli. U lar niko hd an o ‘tishda, 
nikohda turgan vaqtlarida va uni bekor qilish vaqtida bir xil
142

---

huquqdan foydalanadilar63. Bundan k o ‘rinib turibdiki, har 
qanday shaxs qonunda belgilangan yoshga yetgach, xohlagan 
shaxs bilan nikoh munosabatlariga kirishishi mumkin. Hech 
kim har qanday kamsitilishlar bilan birovning nikoh tuzishiga 
to ‘sqinlik qilishi mumkin emas.
O ilaviy m u n o sa b a tla rd a er va xotin b ir xil huquq va 
majburiyatlarga ega b o ‘ladi. Ayol faqatgina uy-ro‘zg‘or ish- 
lari bilan shug‘ullanm asdan, balki d av latning boshqaruv 
sohasida ham ishtirok etadi. Hozirgi rivojlanish jarayonida ayol- 
larimizning k o ‘plab boshqaruv sohalarida rahbarlik lavozimida 
faoliyat olib borayotganligining guvohi b o ‘lishimiz mumkin. 
Ayol va erkak nikohni qayd qilar ekan, albatta, uning qonuniy 
b o iish lig in i xohlaydi. Shu sababli nikoh fuqarolik holati 
dalolatnomalarini qayd etish organlarida tuziladi (FHDYO). 
D iniy rasm -ru sm la rg a b in o a n tu zilg an n ik o h h uq u q iy
ahamiyatga ega emas. Oila qonunchiligi diniy holatlarni cheklab 
qo ‘ymaydi, faqatgina bunday holat oila qonunchiligiga zid 
b o ‘lmasligi kerak.
N ikoh tuzish nikohlanuvchilarm ng FH D Y O organlariga 
ariza berganlaridan keyin bir oy o ‘tgach, shaxsan ularning 
ishtirokida amalga oshiriladi. Ba’zi holatlarda nikoh bir oy 
o‘tgunga qadar ham tuzilishi mumkin. Bunday holatlarga:
— Nikohlanuvchilar uzoq v aq tb irg a turgan bo‘lsalar;
— Nikohlanuvchilardan biri o‘qish yoki mehnat safari bilan 
xorijiy mamlakatlarga ketayotgan bo‘lsa;
— Bo‘lajak er-xotinning yaqin qarindoshlaridan biri og‘ir 
kasal bo ‘Isa;
— Taraflardan biri harbiy xizmatga chaqirilgan bo‘lsa.
Shunday holatlar ham uchraydiki, nikoh ariza beruvchilar
tom onidan ariza berilgan kuni ham qayd etilishi mumkin. 
Masalan: ayol kishi homilador b o ‘lib qolsa, o ‘rtada farzand 
tu g ‘ilganda.
Agar shaxs og‘ir kasal bo‘lib qolganda, nikohni kasalxona- 
larda ham qayd etishga ruxsat beriladi. Nikohni qayd etish 
vaqtida, albatta, taraflarning o ‘zlari hamda ikkita vakil ishtirok 
etadi, y a’ni kelinning dugonasi ham da kuyovning o ‘rto g ‘i. 
Nikoh qayd etilganidan keyin ularning shaxsini tasdiqlovchi 
hujjatlariga m uhr qo‘yiladi.
N ikoh tuzish uchun qonunda belgilangan yosh erkaklar 
uchun 18 yosh, ayollar uchun 17 yosh qilib belgilab qo'yilgan.